Meningioma baş və onurğa beynini əhatə edən qişalardan əmələ gələn şişdir. Texniki cəhətdən beyin şişi olmasa da, bu kateqoriyaya daxildir, çünki o, bitişik beyin, sinir və damarları sıxa bilər. Meningioma başda əmələ gələn şişlərin ən çox yayılmış növüdür.

Əksər meningiomalar çox yavaş böyüyür, çox vaxt uzun illər ərzində simptomlara səbəb olmur. Lakin bəzən onların yaxınlıqdakı beyin toxumasına, sinirlərinə və ya damarlarına təsiri ciddi əlilliyə səbəb ola bilər.

Meningiomalar daha çox qadınlarda və yaşlılarda aşkar edilir, lakin onlar hər yaşda baş verə bilərlər.

Şişin beyində və ya nadir hallarda onurğa sütununda yerləşdiyi yerdən asılı olaraq, əlamətləri və simptomları ola bilər:

• Görmə qabiliyyətinin dəyişməsi, məsələn, ikiqat görmə və ya bulanıqlıq
• Baş ağrıları, xüsusən də səhərlər daha da pisləşən
• Eşitmə itkisi və ya qulaqda cingilti
• Yaddaşın itirilməsi
• Qoxunun itməsi
• Tutmalar
• Qollar və ya ayaqlardakı zəiflik
• Nitqdə çətinlik

Meningioma diaqnozu qoymaq üçün nevroloq hərtərəfli nevroloji müayinə, sonra kontrast boya ilə görüntüləmə testi keçiriləcək, məsələn:

• Kompüter tomoqrafiyası (KT). Baş beyinin Komputer tomografiyası ilkin seçim kimi çox vaxt çəkilir.Kontraslı müayinə olunarsa daha dəqiq diaqnoz qoymaq mümkündür.Komputer tomografiyası rentgen şüası ilə işləyir.
• Maqnit-rezonans görüntüləmə (MRT). Bu görüntüləmə araşdırması ilə beyindəki strukturların kəsişmə şəkillərini yaratmaq üçün maqnit sahəsi və radio dalğaları istifadə olunur. MRT müayinələri beynin və meningiomaların daha ətraflı təsvirini verir.

Meningioma üçün alınan müalicə bir çox amillərdən asılıdır, o cümlədən:

• Meningiomanın ölçüsü və yeri
• Şişin böyümə sürəti və ya aqressivliyi
• Yaş və ümumi sağlamlıq
• Müalicə məqsədi

Meningioması olan hər kəs üçün təcili müalicə tələb olunmur. Əlamətlərə və ya simptomlara səbəb olmayan kiçik, yavaş böyüyən meningioma müalicə tələb etməyə bilər.

Meningioma üçün müalicə olunmursa, meningiomanı qiymətləndirmək və böyüməsini göstərən əlamətləri axtarmaq üçün vaxtaşırı beyin skanları (Beyin Komputer Tomografiyası və ya MRT muayinəsi kontrastla) olunmalıdır.

Meningioma əlamətlər və simptomlara səbəb olarsa və ya böyüməsini göstərən əlamətlər göstərirsə, cərrahi müdaxilə tövsiyə olunur.

Əməliyyatdan sonra ehtiyac olan müalicə növü, əgər varsa, bir neçə faktordan asılıdır.

Heç bir görünən şiş qalmazsa, əlavə müalicə tələb olunmaya bilər. Bununla belə, vaxtaşırı müayinələr olacaq.

Bəzi hallarda kiçik qalıq şişlər stereotaktik radiocərrahiyyə adlanan radiasiya müalicəsi ilə müalicə edilə bilər. Əgər şiş atipik və ya bədxassəlidirsə, çox güman ki, radiasiyaya ehtiyac olacaq.

Əməliyyat infeksiya və qanaxma da daxil olmaqla risklər yarada bilər. Əməliyyatın spesifik riskləri meningiomanın harada yerləşdiyindən asılı olacaq. Məsələn, optik sinir ətrafında meydana gələn meningiomanın çıxarılması üçün edilən əməliyyat görmə itkisinə səbəb ola bilər. Əməliyyatın xüsusi riskləri barədə cərrahdan məlumat almaq lazımdır.

Radiasiya terapiyası

Meningioma cərrahi yolla tamamilə çıxarıla bilmirsə, əməliyyatdan sonra və ya onun yerinə radiasiya müalicəsini tövsiyə edə bilər.

Radiasiya terapiyasının məqsədi qalan meningioma hüceyrələrini məhv etmək və meningiomaların təkrarlanma şansını azaltmaqdır. Radiasiya terapiyası yüksək güclü enerji şüalarını şiş hüceyrələrinə yönəltmək üçün böyük bir maşından istifadə edir.Radiasiya terapiyasındakı irəliləyişlər sağlam toxumalara radiasiyanı azaldaraq, meningioma üçün radiasiya dozasını artırır. Meningioma üçün radiasiya terapiyası seçimlərinə aşağıdakılar daxildir:

• Stereotaktik radiocərrahiyyə, dəqiq bir nöqtədə bir neçə güclü radiasiya şüasını hədəfləyən radiasiya müalicəsi növü. Adından fərqli olaraq, radiocərrahiyyə neştər və ya kəsikləri əhatə etmir. Radiocərrahiyyə adətən ambulator şəraitdə bir neçə saat ərzində aparılır. Ənənəvi cərrahiyyə ilə çıxarıla bilməyən meningiomaları olan insanlar və ya müalicəyə baxmayaraq təkrarlanan meningiomalar üçün radiocərrahiyyə bir seçim ola bilər.
• 30 gün ərzində gündə bir müalicə kimi zamanla kiçik fraksiyalarda radiasiya verən fraksiyalaşdırılmış stereotaktik radiasiya terapiyası. Bu yanaşma radiocərrahiyyə üçün çox böyük olan şişlər və ya radiocərrahiyyənin yüksək intensivliyinə dözə bilməyən bölgələrdə - məsələn, optik sinirin yaxınlığında olan şişlər üçün istifadə edilə bilər.
• Meningioma sahəsinə yönəldilmiş şüalanmanın intensivliyini dəyişdirmək üçün kompüter proqramından istifadə edən intensivliyi modulyasiya edən radiasiya terapiyası. Bu, həssas beyin strukturlarının yaxınlığında yerləşən və ya mürəkkəb formada olan meningiomalar üçün istifadə edilə bilər.
• Ətrafdakı toxumaların zədələnməsini azaldan, şişi dəqiq şəkildə hədəf alan radioaktiv protonlardan istifadə edən proton şüa radiasiyası.

Alternativ təbabət

Alternativ təbabət müalicələri adətən meningioma müalicəsində təsirli deyil, lakin bəziləri müalicənin yan təsirlərindən azad olmağa kömək edə bilər və ya meningioma olan stressin öhdəsindən gəlməyə kömək edə bilər.

Faydalı ola biləcək alternativ tibb müalicələri bunlardır:

• Akupunktur müalicəsi
• Hipnoz
• Masaj
• Meditasiya
• Musiqi terapiyası
• Sakitləşdirici məşqlər

Meningiomalar beyin qişalarından əmələ gələn yavaş böyüyən şişlərdir. Təxminən 35%-də onlar mərkəzi sinir sisteminin (MSS) ən çox görülən şişləri arasındadır və 50 yaşdan sonra daha tez-tez baş verir. Meningiomaların 90%-dən çoxu xoşxassəli olur. Menengiomalar davamlı olaraq böyüdükdə və beyni sıxıb simptomlara səbəb olan bir ölçüyə çatdıqda cərrahiyyə qaçılmazdır.Yaşlı insanlarda kalsinatlaş (sümükləşmiş)meningiomalar daha çox rast gəlinir ki bunlara adətən heç bir müdaxilə lazım gəlmir.

Klinik əhəmiyyəti

Meningiomalar ən çox rast gəlinən xoşxassəli kəllədaxili şişlərdir. Yaşlılarda xəstəliyin tezliyi təxminən 3% -dir. Yerləşdiyi yerdən asılı olaraq, meningioma müxtəlif simptomlara səbəb olur.

Meningiomalar adətən çox yavaş böyüyür və bu səbəbdən meningiomalar daha çox böyük ölçülərdə rast gəlinir.

Menengioma təsadüfən aşkar edilərsə nə olar?

Bir çox meningiomalar, məsələn, xəstələrin ümumi baş ağrılarından əziyyət çəkdiyi və ya qəzadan sonra maqnit rezonans görüntüləmə (MRT) və ya kompüter tomoqrafiyası (CT) müayinəsi aldıqları üçün aşkar edilir. Bu cür tapıntılar təsadüfi tapıntılar adlanır. Əksər hallarda, meningioma kiçikdirsə, asemptomatikdirsə və kritik bölgələrlə həmsərhəd deyilsə, müalicə edən həkim illik MRT müayinəsi ilə təqib etməyi seçəcəkdir. Ölçü > 2,5 sm, ödem və ya T2 MRT görüntüsündə parlaq hüceyrələrlə zəngin görünüş kimi dolayı böyümə əlamətləri var. Bu və digər əsaslandırılmış hallarda təsadüfən aşkar edilmiş meningioma da müalicə üçün göstəriş ola bilər.

Meningiomaların səbəbləri nələrdir?

Mövcud məlumatlara görə, ionlaşdırıcı şüalanma meningiomaların inkişafı üçün ən böyük risk faktorudur. Xüsusilə yüksək dozada radiasiyaya məruz qalan insanlarda meningioma inkişaf riski əhəmiyyətli dərəcədə artır. Bunlar, məsələn, atom bombasından sağ qalanlar (6-10 qat artan risklə) və ya baş və boyun nahiyəsində radiasiya terapiyasından sonra xəstələrdir. 2-ci tip nörofibromatozlu irsi xəstəliyi olan xəstələrdə də meningiomalar inkişaf edir.

Meningiomalar necə təsnif edilir?

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına (ÜST) görə, meningiomalar incə toxuma meyarlarına əsasən üç şiddət dərəcəsinə təsnif edilir:

• WHO grade I = 70%
• WHO grade II = 27%
• WHO grade III = 3%

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının II dərəcəli meningiomaları xoşxassəli xarakter daşıyır, lakin daha sürətlə böyüyür, ətraf toxumalara infiltrasiya meylinin artmasına malikdir və uğurlu müalicədən sonra tez-tez təkrarlanır (meningiomanın residivi). ÜST III dərəcəli meningiomalar isə bədxassəli şişlərdir və həmişə əlavə radiokimyaterapiya tələb olunur.

Meningiomalar hansı simptomlara səbəb olur?

Meningiomalar adətən yavaş böyüyür, lakin tədricən ətrafdakı sağlam beyin toxumasını sıxışdırır. Böyümə yerindən və sürətindən asılı olaraq baş ağrıları, epileptik tutmalar, görmə, qoxu və nitqin pisləşməsi, həmçinin iflic və həssaslıq dəyişikliyi kimi əlamətlər baş verə bilər. Bu simptomlar adətən şişin yavaş böyüməsi səbəbindən tədricən güclənir.

• baş ağrıları
• epileptik tutmalar
• görmə, iybilmə və danışma pozğunluqları
• çox vaxt təsadüfi tapıntılar

Meningiomaya necə diaqnoz qoyulur?

Diaqnoz adətən simptomların aydınlaşdırılması zamanı və ya digər diaqnostika zamanı təsadüfi tapıntı kimi qoyulur.

Həm kompüter tomoqrafiyası (KT), həm də maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) meningiomaları geniş şəkildə sərt beyin qişalarında (dura mater) yatan və bitişik beyin toxumasını sıxan yaxşı müəyyən edilmiş, ekstra-axial (əsasən beyin toxumasından kənarda yerləşən) şişlər kimi göstərir. Kontrast maddə tətbiq edildikdə, meningiomalar onu homojen şəkildə udur. KT-də əlavə əlamət olaraq kalsifikasiyalar və ikincili sümük dəyişiklikləri aşkar edilə bilər.

Meningiomalar necə müalicə olunur?

Ölçüsü artmayan kiçik meningiomalar konservativ üsulla müalicə edilə bilər. Menenjiomalar davamlı olaraq böyüyürsə və ya beyni sıxan ölçülərə çatırsa, beyin ödeminə səbəb olur və ya simptomatik hala gəlirsə, müalicə edilməlidir. Standart terapiya cərrahiyyədir, daha az yayılmış radiocərrahi terapiyadır. Dəyişən yer və ölçüyə görə ən yaxşı yanaşma haqqında qərar həmişə fərdi əsasda müzakirə edilməlidir. Buna görə də optimal müalicə şişin ölçüsü, yeri və böyümə sürətindən, həmçinin histopatoloji toxuma analizindən və xəstənin ümumi vəziyyətindən asılıdır.

Konservativ müalicə

Asimptomatik təsadüfi tapıntılar, kiçik meningiomalar və ya daha yaşlı xəstələr ilkin olaraq konservativ müalicə olunurlar. Bu o deməkdir ki, xəstəliyin gedişatını izləmək üçün görüntüləmə də daxil olmaqla klinik nəzarət müntəzəm olaraq həyata keçirilir. İlkin təqib ilk diaqnozdan sonra 3-6 ay ərzində aparılır. Nəticələr sabit olarsa, təqib müayinələri arasındakı sonrakı vaxt intervalları tədricən uzadıla bilər.

Müxtəlif tədqiqatlarda, orta hesabla 2‒5 il ərzində görüntüləmə izləmə zamanı xəstələrin təxminən 50‒70%-də böyümə meyli olmayan stabil meningioma ölçüsü müşahidə edilmişdir. Menengiomaların ölçüsü artarsa və ya yeni simptomlar yaranarsa, sonrakı terapiya ilə bağlı yeni qərar verilməlidir.

Əməliyyat

Semptomatik, böyüyən meningioma üçün əsas terapiya mikrocərrahi yolla tam çıxarılmasıdır. Əgər bu mümkün olarsa, əksər hallarda xəstəyə şəfa deməkdir. Buna görə də, müalicənin əsas prioriteti funksiyasını və yüksək kosmetik standartı qoruyaraq şişi mümkün qədər yumşaq bir şəkildə çıxarmaqdır.

Bu prosedurda meningioma əvvəlcə içəridən ölçüdə kiçildilir ki, qonşu toxuma ilə sərhəd rahatlaşsın. Sonra mikroskop altında şiş ətrafdakı normal beyin toxumasından diqqətlə ayrılır. Şiş daşıyan beyin qişaları adətən çıxarılır və dəyişdirilir. Normal beyin və meningioma arasındakı qarşılıqlı əlaqə xəstədən xəstəyə intensivliyə görə dəyişir. Şişlərin bəziləri hamar bir sərhədə malikdir, digərləri beyinə sıx birləşmiş və normal beyin damarları tərəfindən qanla təmin olunur.

Bu hallarda, beyinin əhəmiyyətli bir sahəsi təsirlənirsə, əməliyyat funksional monitorinq altında aparılmalıdır. Bu məqsədlə genişlənmiş reallıq ilə neyronaviqasiya və əməliyyatdaxili neyromonitorinq kimi ən son texniki prosedurlardan istifadə olunur. Onlar neyrocərraha əməliyyat mikroskopu altında maksimum dəqiqlik və təhlükəsizliklə işləməyə və xəstəni şəffaf etməyə, yəni toxumaya baxmaq imkanı verir.

   (Öz təcrübəmizdən)

Əməliyyat öncəsi embolizasiya

Meningiomalar adətən yaxşı qan tədarükünə malik olan şişlərdir. Buna görə də, əməliyyat zamanı sözdə qidalandırıcılar vasitəsilə müvafiq qan tədarükünün tez kəsilməsi çox vacibdir. Seçilmiş hallarda, məsələn, kəllə əsasının müəyyən meningiomalarında, arterial şiş qidalandırıcısına tez çatmaq mümkün deyil, beləliklə, şişin əməliyyatdan əvvəl endovaskulyar embolizasiyasından istifadə etmək olar. Əməliyyatdan əvvəl qan damarlarının bu süni şəkildə tıxanması seçilmiş hallarda cərrahi təhlükəsizliyi artıra bilər.

Radiasiya terapiyası

Qeyri-operativ və ya qismən əməliyyat olunan meningiomalı xəstələrdə radiasiya terapiyası yaxşı şiş ölçüsünə nəzarət ilə müalicə variantıdır. Radiasiya terapiyası həm də yüksək dərəcəli meningiomalar və ya natamam rezeksiya üçün köməkçi kimi istifadə olunur. Ancaq bunun üçün menenjiyomlar müəyyən ölçüdən artıq olmamalıdır.

Radionuklid terapiyası

Cərrahiyyə və radiasiyaya baxmayaraq xəstəliyin tədricən irəliləməsi ilə çətin hallarda, radionuklid terapiyası başqa bir müalicə variantını təklif edir. Bu, şişləri radioaktiv dərmanlarla hədəfə almağı əhatə edir. Radiofarmasevtik, radioaktiv maddə meningioma səthindəki xüsusi reseptorlara, somatostatin reseptorlarına bağlanır və orada lokal şüa effektinə nail olur, bununla da şiş hüceyrələrini məhv edir.

Terapiyanın ağırlaşmaları

Şişin cərrahi yolla çıxarılması və mümkün sonrakı şüalanmanın ağırlaşma dərəcəsinə şişin ölçüsü, yeri və əlçatanlığı, eləcə də xəstənin klinik vəziyyəti və yaşı kimi bir neçə faktor təsir edir. Şişin yeri və əlçatanlığı, həmçinin xəstənin klinik vəziyyəti və yaşı. Ümumiyyətlə, "normal" meningioma əməliyyatında ağır ağırlaşma riski 2% -dən azdır. Mürəkkəb şişlər üçün daha yüksəkdir.

Proqnoz ilk növbədə şişin yerindən, ölçüsündən və histoloji xarakterindən asılıdır (WHO grade I‒III). Burada əhəmiyyətli bir amil də şişin tamamilə və ya qismən çıxarıla biləcəyidir. Cərrahi çıxarılmasının həcmindən və histoloji analizin nəticələrindən asılı olaraq, molekulyar biomarkerlərdən asılı olaraq, təlimat olaraq və fərdi hallarda aşağıdakı prosedur tövsiyə olunur:

WHO grade I və total rezeksiya

Riskdən asılı olaraq əməliyyatdan sonra bir müşahidə, 2,5 və 10 ildən sonra başqa bir müşahidə

WHO grade I və natamam rezeksiyası

İllik müşahidə və/və ya radiocərrahiyyə

WHO grade II və total rezeksiyası

6‒24 aydan bir MRT ilə izləmə, lazım gələrsə, şüalanmanın izlənməsi

WHO grade II və natamam rezeksiyası

İllik müşahidə və/və ya radiocərrahiyyə

WHO grade III

Zəruri hallarda şüalanma, radionuklid terapiyası və ya eksperimental kimyaterapiya və hər 3-6 aydan bir MRT ilə müşahidə

Vaxtında aşkarlanmış meningioma düzgün əməliyyat olunarsa prognoz müsbətdir.