Neyrocərrah və Neyrocərrahiyyə

Beyin bədənin və sinir sisteminin ən vacib orqanıdır. Beyin insan orqanizmi üçün yaşamaq tələbidir. Formasına görə beyin iki hissəyə bölünür: sağ və sol yarımkürələr. Sağ yarımkürə realist, riyazi əməliyyatlarla məşğul olur. Sol lyarımkürə isə emosional, vizual və audio problemləri ilə məşğul olur. Biz ana bətnindən doğulduğumuz zaman beyində orta hesabla 80 milyon neyronla dünyaya gəlirik. Bu neyronların sayı yaşla birlikdə azalır. Bu neyronlar bir-biri ilə sinaps adlanan əlaqə nöqtələri vasitəsilə bağlanır. Beynin inkişafı neyronların sayı ilə deyil, onların arasındakı əlaqələrlə bağlıdır.

Neyrocərrahiyyə, başqa sözlə, beyin və sinir xəstəliklərinin, beyin və onurğa beyni toxumasından əmələ gələn və ya bu toxumalara təzyiq göstərən şişlərin, həmçinin baş və onurğa beyni zədələrinin, xüsusilə bel və boyun yırtıqlarının, beyin damarlarının tıxanmalarının və beyin damarlarının tıxanıqlığının müalicəsi, qanaxmalar, beyin və onurğa beynini qidalandıran damarlarda zədələnmələr, Anevrizma, yəni qabarcıq kimi xəstəliklərin diaqnostikası və müalicəsi ilə məşğul olan elm sahəsidir. Yenidoğulmuşlarda boyun damarlarının daralması və sinir sisteminin formalaşması zamanı yaranan xəstəliklər, dərman müalicəsi ilə nəticə verməyən epilepsiya və seçilmiş Parkinson kimi bir çox həyati funksiyaları təsir edən xəstəliklərə cərrahi üsullarla müdaxilə edən şöbədir. Neyron və cərrahiyyə sözlərindən əmələ gələn neyrocərrahiyyənin lüğət mənası "sinir sisteminin yaralarını sağaltmaq" deməkdir. Respublika Neyricərrahiyyə Xəstəxanasında həm böyük, həm də uşaq xəstə qruplarında görülən xəstəliklərin diaqnozu və müalicəsi aparılır. Cərrahi və mikrocərrahi əməliyyatlar zamanı bir çox yüksək texnologiyalı cihazların istifadə olunduğu elm sahəsində çalışan həkimlər 6 illik tibb fakültəsi təhsilindən sonra beş-altı illik ixtisas təhsili alırlar. Neyroloji, neyroradiologiya və neyroanesteziya şöbələri ilə birlikdə çalışaraq lazımi diaqnostika və müalicə üsulları tətbiq edilən neyrocərrahiyyə sahəsində ixtisaslaşan həkimlərə neyrocərrah deyilir.

Beyin şişləri

Beyin şişlərinin əksəriyyəti məhdud bir ərazidə sürətlə və nəzarətsiz şəkildə böyüyən və yayılan kütlələrdir. İki alt növ var: birincili və ikincili. Birincili beyin şişləri xəstənin həyatını təhdid edən və beyindəki hüceyrə və strukturlardan yaranan şişlərdir. Beynin quruluşuna görə nadir hallarda metastaz versələr də, qan dövranı və onurğa-beyin mayesi yolu ilə digər bölgələrə yayıldıqları da müşahidə edilir. Ümumiyyətlə, onun formalaşmasında genetik və ətraf mühit faktorları rol oynayır. İkinci dərəcəli beyin şişləri bədənin hər hansı bir yerində başlayan və beyinə yayılan şişlərdir. Xüsusilə ağciyər, böyrək və mədəaltı vəzi xərçəngləri qan dövranı ilə beyin şişinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu xəstələrdə şəxsiyyət dəyişikliyi müşahidə oluna bilər. Cərrahi yolla müalicəsi lazım olan bu növ şiş kəllə daxilində böyüyür, toxumalara təzyiq edir və qan dövranını pozur. Müalicə üsulları xəstənin hazırkı vəziyyətindən və şişin yeri və növündən asılı olaraq dəyişir. Beyin şişi dörd mərhələdən ibarətdir:

• Mərhələ 1 yavaş böyüyən şişlərdir.

• Mərhələ 2 yavaş böyüyən, lakin yaxınlıqdakı toxumalarla təmasda olan şişlərdir.

• Mərhələ 3 anormal hüceyrələrin artdığı və beləliklə sağlam toxumalara zərər verdiyi şişlərdir.

• Mərhələ 4, sürətlə böyüyən və yaxınlıqdakı toxumalara sürətlə yayılan və bu yayılma üçün yeni damarlar yaradan şişlər növüdür.

Beyin qansızmaları

Beyində müxtəlif səbəblərdən damar divarının zəifləməsi nəticəsində əmələ gələn qanaxmadır. Qanın beyin toxumasına sızması nəticəsində yaranan və toxumaların zədələnməsinə səbəb olan bu vəziyyət adətən özbaşına və ya travma nəticəsində inkişaf edir. Ani və şiddətli baş ağrısı, halsızlıq, yuxululuq, ürəkbulanma və qusma, huşun itirilməsi, danışma və udma çətinliyi, tarazlığın və görmənin itirilməsi kimi əlamətlərlə özünü göstərir. Kəllə sümüyünün hər hansı yerində qanaxmaya kəllədaxili, beyin toxumasında qanaxma isə beyindaxili qanaxma adlanır. Beyin qanamasının səbəbləri arasında yüksək qan təzyiqi, kəllə-beyin travması, anevrizma əmələ gəlməsi, böyrək çatışmazlığı, damar anomaliyaları, qan pozğunluqları, beyin şişi, alkoqol və narkotik istifadəsi daxildir. Erkən müalicənin çox vacib olduğu beyin qanaması halında beynin adekvat oksigenləşməsi vacibdir. Əksər hallarda cərrahi müdaxilə tələb olunur.

İnsult

Beyinə qan tədarükünün maneə törədilməsi nəticəsində baş verir. Beyinə qan axını dayandırılırsa beyində hüceyrə ölümü başlayır. Nəticədə beyin zədələnməsi baş verə bilər və bu da həyatı ciddi şəkildə təhlükə altına qoya bilər. İki fərqli növü var: işemik və hemorragik. İşemik insult qan laxtalanmasından qaynaqlandığı halda, hemorragik insult yüksək təzyiq səbəbiylə beyni qidalandıran damarlardan birinin partlaması nəticəsində beyin zədələndiyi zaman meydana gələn bir vəziyyətdir. Bundan əlavə, keçici işemik hücum beyinə qan axınının müvəqqəti dayandırılması nəticəsində baş verən bir insult növüdür. Onun simptomları uzun müddət davam etmir və adətən birdən inkişaf edir. Yuxululuq, yorğunluq, hərəkətsizlik və ya üzün bir hissəsinin yerdəyişməsi, başgicəllənmə, danışma və anlamaqda çətinlik və şiddətli baş ağrıları ola bilər. Siqaret və spirt istifadəsi, yüksək təzyiq, piylənmə, yüksək xolesterin və şəkərli diabet insultun səbəbləri arasındadır. İnsultun səbəbindən asılı olaraq müalicə üsulu da dəyişir. Dərman və ya əməliyyatla müalicə edilə bilər.

Onurğa Xəstəlikləri

Onurğa xəstəlikləri daha çox qocalıqdan qaynaqlanır. Həyat boyu ən çox yükə məruz qalan onurğa, zamanla köhnəlir. Nəticədə əzələ və oynaq ağrıları, bel və boyun yırtıqları meydana gələ bilər, həmçinin travma nəticəsində yaranan lezyonlar, şişlər, anadangəlmə pozğunluqlar, onurğa infeksiyası yaranır. İki fərqli deformasiya növü var. Bunlardan birincisi onurğanın yana əyilməsi olan skolioz, ikincisi isə onurğanın irəli əyilməsi olan kifozdur. Onurğa xəstəlikləri xəstəliyin diaqnozuna uyğun olaraq müalicə olunur. Əgər onurğa sütununuzla bağlı şikayətiniz varsa, gecikmədən mütəxəssis həkimə müraciət etməlisiniz.

Travmalar

Travma xarici faktorlar nəticəsində yaranan toxuma və orqan zədələnməsidir. Onurğa beyni travması onurğada sinir toxumasının zədələnməsinə verilən ümumi addır. Adətən idman nəticəsində və ya yol qəzaları, hündürlükdən yıxılma və ya güllə yarası kimi hadisələrdən sonra yarana bilər. Onurğanın zədələnməsi halında hissiyat və hərəkət itkisi baş verə bilər. Diaqnoz üçün radioloji görüntüləmə istifadə edilən onurğa travmaları neyrocərrahlar tərəfindən cərrahi yolla müalicə olunur. İstifadə olunan cərrahi üsul onurğanın şiddətindən asılı olaraq dəyişə bilər. Baş travmaları onurğa travmalarına bənzər səbəblərdən baş verir. Lakin 15-24 yaş arasında daha çox rast gəlinir və kişilərdə qadınlara nisbətən 2-3 dəfə daha çox rast gəlinir. Baş travmalarında da diaqnoz tez və effektiv olmalıdır. Diaqnozda tez-tez radioloji görüntüləmə istifadə olunur. İlk növbədə, zərbə anında dəymiş ziyan araşdırılır. İkincisi, travmadan sonra yarana biləcək zədələr qiymətləndirilir. Travmanın vurduğu zərərdən asılı olaraq, neyrocərrah xəstəni qiymətləndirir və sonra lazımi müalicəni tətbiq edir.

Uşaqlıqda Beyin və Sinir Xəstəlikləri

Uşaq neyrocərrahiyyəsi ana bətnindən 18 yaşa qədər baş verən beyin və sinir xəstəlikləri ilə məşğul olur. Bu xəstəliklərdən bəziləri:

• Anadangəlmə beyin qanaması

• Anadangəlmə sinir sisteminin pozğunluqları

• Serebrospinal mayenin artması

• Onurğanın deformasiyaları

• Baş və onurğa beyni zədələri

• Onurğa beyni və damar xəstəlikləri

• Kəllə deformasiyaları

• Onurğa beyninin bağlanma qüsurları

• Beyin və onurğa beyni şişləri

• Beyində suyun yığılması

• Epilepsiya və digər hərəkət pozğunluqları

Sizin sağlamlığınız mənim naliyyətimdir!

Neyrocərrah Bəhruz Eyvazov