Uşaqlarda qıcolmanın əsas səbəbləri

Qıcolma (və ya tutma) uşaqlarda müşahidə olunan və valideynlər üçün ciddi narahatlıq doğuran nevroloji vəziyyətlərdən biridir. Bu hal beynin sinir hüceyrələrinin ani və nəzarətsiz şəkildə elektrik boşalmaları nəticəsində baş verir. Nəticədə uşağın bədənində qıcolmalar, əzələlərin dartılması, şüurun qısa müddətli itməsi, gözlərin bərəlməsi və bəzən nəfəsin dayanması kimi ciddi əlamətlər meydana çıxır.

Qıcolmalar tək bir səbəbdən qaynaqlanmır. Onlar həm genetik, həm də sonradan qazanılmış müxtəlif faktorların təsiri ilə baş verə bilər. Yüksək hərarət (febril qıcolmalar), doğuş travmaları, beyin inkişafında pozğunluqlar, infeksiyalar, metabolik dəyişikliklər və ya beyində olan kista, şiş kimi struktur dəyişikliklər bu vəziyyətə səbəb ola bilər.

Ən mühüm məqamlardan biri odur ki, qıcolma bir çox hallarda müvəqqəti xarakter daşısa da, bəzən bu, epilepsiya kimi xroniki bir nevroloji xəstəliyin ilk əlaməti də ola bilər. Bu səbəbdən hər bir qıcolma halı ciddi yanaşma tələb edir və vaxtında nevroloji müayinə, o cümlədən EEG və MRT kimi diaqnostik testlər zəruri ola bilər.

Bu məqalədə uşaqlarda qıcolmanın əsas səbəblərini, onların tibbi və praktik izahını, həmçinin valideynlərin bilməli olduğu təhlükə siqnallarını və nə zaman həkimə müraciət etməli olduqlarını ətraflı şəkildə izah edəcəyik. Məqsədimiz, valideynləri bu mövzuda maarifləndirmək və uşağın sağlam gələcəyi üçün vaxtında düzgün addımlar atmağa kömək etməkdir.

1. Febril qıcolma nədir və nə zaman baş verir?

Febril qıcolmalar adətən 6 ay ilə 5 yaş arasında olan uşaqlarda müşahidə olunur və əsas səbəbi bədənin yüksək hərarətə reaksiyasıdır. Bu tip qıcolmalar adətən sadə xarakter daşıyır – yəni, qısa müddət davam edir, təkrarlanmır və spesifik beyin zədələnməsi ilə əlaqəli olmur. Lakin ilk dəfə baş verən qıcolma, istər valideynlər, istərsə də həkimlər üçün diqqətlə araşdırılmalı haldır.

Ən çox hallarda febril qıcolmalar uşağın bədən temperaturunun qəfil yüksəlməsi zamanı meydana çıxır. Bu, bəzən qrip, qulaq infeksiyası, angina və ya digər virus infeksiyalarının fonunda baş verir. Həmçinin, bəzi hallarda peyvənddən sonra bədən temperaturu qalxdıqda da bu vəziyyət müşahidə edilə bilər.

Əlamətləri arasında əzələlərin qəfil dartılması, gözlərin bir nöqtəyə zillənməsi, qısa müddətli şüur itkisi və bəzən titrəmə halları yer alır. Bu tip qıcolma əksər hallarda epilepsiyadan fərqlənir və daimi nevroloji problemə səbəb olmur. Lakin yenə də ilk epizod zamanı nevroloqun müayinəsi və EEG müayinəsi ilə riskin qiymətləndirilməsi vacibdir.

2. Beyin zədələnmələri və doğuş travmaları

Uşaqlarda qıcolmaya səbəb ola biləcək ciddi faktorlar arasında doğuş zamanı və ya doğuşdan sonra yaranan beyin zədələnmələri xüsusi yer tutur. Doğuş zamanı beynin oksigensiz qalması (hipoksiya), körpənin çətin və uzun çəkən doğuş nəticəsində travma alması və ya doğuşdan sonra baş vermiş beyin qanamaları nevroloji fəsadlara yol aça bilər.

Bu cür zədələnmələr bəzi hallarda dərhal özünü göstərmir. Uşaq böyüdükcə inkişaf geriliyi, hərəkət pozğunluqları və ya qıcolma halları ilə üzə çıxa bilər. Bu səbəbdən doğuşdan sonra risk daşıyan uşaqlar mütəmadi olaraq pediatr və nevroloqun nəzarətində olmalıdırlar.

3. İrsi nevroloji xəstəliklər və genetik yanaşma

Əgər valideynlərdən biri və ya yaxın qohumlar epilepsiya və ya digər sinir sistemi xəstəliklərindən əziyyət çəkibsə, bu zaman uşağın da bu xəstəliklərə meyilli olma ehtimalı artır. Genetik səbəblərlə əlaqəli qıcolmalar bəzən həyatın ilk illərində özünü büruzə verir, bəzən isə məktəb yaşına qədər gizli qala bilər.

Bu cür hallarda genetik məsləhət almaq, EEG ilə beyin aktivliyini qiymətləndirmək və ehtiyac olduqda MRT müayinəsi aparmaq tövsiyə olunur. Erkən diaqnoz və müalicə uşağın normal inkişafına böyük töhfə verə bilər.

4. İnfeksiyalar və metabolik pozuntuların rolu

Beyin və sinir sisteminə təsir edən infeksiyalar, xüsusilə menenjit (beyin qişalarının iltihabı) və ensefalit (beyin toxumasının iltihabı) uşaqlarda qıcolmanın əsas səbəblərindən biri ola bilər. Bu cür infeksiyalar yüksək hərarət, baş ağrısı, şüur bulanıqlığı və qıcolmalarla müşahidə edilir və təcili tibbi müdaxilə tələb edir.

Bundan əlavə, uşaqlarda metabolik balansın pozulması – məsələn, qan şəkərinin (qlükoza) kəskin azalması (hipoqlikemiya) və ya elektrolit disbalansı (kalsium, natrium və s.) da beyin fəaliyyətində pozğunluqlara səbəb olur və qıcolma ilə nəticələnə bilər. Bu hallar tez aşkarlanmalı və müvafiq olaraq düzəldilməlidir.

5. Beyində struktur dəyişikliklər və onların təsiri

Uşaqlarda qıcolma hallarının daha nadir, lakin ciddi səbəblərindən biri də beyində olan struktur dəyişikliklərdir. Bunlara araxnoidal kistalar, beyin şişləri, atrofiya (beyin toxumasının kiçilməsi) və hidroşefaliya (beyin boşluqlarında maye toplanması) daxildir.

Bu dəyişikliklər beyində elektrik impulslarının qeyri-normal yayılmasına səbəb olaraq təkrarlanan və xroniki qıcolmalara yol aça bilər. Belə hallarda müasir görüntüləmə metodları, xüsusilə MRT, problemin səbəbini müəyyən etməyə kömək edir. Eyni zamanda, EEG müayinəsi qıcolma ocaqlarını dəqiqləşdirmək baxımından vacibdir. Belə hallarda uşaq nevroloqu və bəzən neyrocərrahın iştirakı ilə diaqnostika və müalicə planı hazırlanır.

Valideynlər üçün praktik tövsiyələr

Qıcolma epizodu valideyn üçün qorxulu bir vəziyyət olsa da, sakitliyi qorumaq və düzgün reaksiya vermək həyati əhəmiyyət daşıyır. Uşaq qıcolma keçirdikdə onu təhlükəsiz bir mühitə yerləşdirmək, tənəffüs yolunun açıq olmasına diqqət etmək, ağzına heç nə qoymamaq və vaxtı qeyd etmək lazımdır. Əgər qıcolma 5 dəqiqədən artıq davam edərsə, bu, təcili tibbi müdaxiləyə ehtiyac olduğunun göstəricisidir.

Uşağın ilk dəfə qıcolma keçirməsi halında mütləq nevroloji müayinə və instrumental testlər (EEG, MRT) aparılmalıdır. Qıcolmaların qarşısını almaq üçün uşağın düzgün bəslənməsi, yuxu rejiminin qorunması və infeksiyalardan qorunması da mühüm rol oynayır.

Qıcolmalar müxtəlif səbəblərdən qaynaqlansa da, onların hamısı valideyn diqqətindən yayınmamalıdır. Bəzi qıcolmalar sadə və keçici xarakter daşısa da, digərləri ciddi nevroloji pozğunluğun əlaməti ola bilər. Bu səbəbdən vaxtında müayinə, dəqiq diaqnoz və düzgün müalicə planı uşağın sağlamlığı və gələcək inkişafı baxımından həlledicidir. Maarifləndirilmiş valideyn, uşağın həyatında böyük dəyişikliklərin qarşısını ala bilər.