Onurğa sınıqları ümumiyyətlə yol qəzası və ya hündürlükdən düşmə kimi yüksək enerjili travmalar və ya osteoporoz, onurğa şişi və ya onurğa infeksiyası kimi xroniki xəstəliklər nəticəsində baş verir. Onurğanın ortasında onurğa kanalı deyilən potensial boşluqda onurğa beyni dediyimiz mərkəzi sinir sisteminin uzantısı olan sinir şəbəkəsi olduğundan onurğa sınıqları ilə birlikdə onurğa beyninin zədələnmə ehtimalı var, ifliclə nəticələnir. Bu zədə bel və kürək nahiyəsində meydana gəldiyində xəstə beldən aşağı iflic olur, boyun nahiyəsində olduqda isə hər iki qol və ayaqda iflic olur. Bu səbəbdən onurğa sınıqları onurğa cərrahı tərəfindən qiymətləndirilməli, müalicə qərarları və təqibi onurğa cərrahı tərəfindən verilməlidir.

Onurğa sınıqları ən çox bel və arxa nahiyələrin qovşağında baş verir ki, bu bölgəni torakolomber bölgə adlandırırıq. Bundan əlavə, boyunda onurğa sınıqları da ola bilər. Ən çox görülən səbəblər yol qəzaları, hündürlükdən yıxılma, hücum və idman xəsarətləridir.

Osteoporoz, şişlər, infeksiyalar, sümük xəstəlikləri kimi səbəblərdən meydana gələn qırıqlar çatışmazlıq sınıqlarıdır. Sümük quruluşu ciddi şəkildə zəiflədiyi üçün əslində sınığa səbəb olacaq heç bir travma olmasa da, fəqərələr normal şəraitdə daşıya biləcəkləri yükləri artıq daşıya bilmir və buna görə də patoloji qırıqlar meydana gəlir. Onurğa sınığının hər bir növü fərqli müalicə üsuluna malikdir. Müalicə üsullarına dərmanlar, korsetlər, yataq istirahəti, fiziki müalicə üsulları və cərrahi müalicə üsulları daxildir. Onurğa cərrahı tərəfindən qiymətləndirilməli və müayinə, müalicə və izləmə onurğa cərrahı tərəfindən aparılmalıdır.

Onurğa sınıqlarına necə diaqnoz qoyulur?

Onurğanın sınığından şübhələnildikdə ilk iş onurğa sütununu ən qısa zamanda müəyyən etmək və onu hərəkətsiz saxlamaqdır. Əks halda iflic olma ehtimalı artır. Xəstə daha yüksək mərkəzə göndərildikdən sonra onurğa sütunu sınığı olan xəstələr üçün xüsusi yanaşma üsullarından istifadə edilməklə, diqqətlə ətraflı müayinə olunmalı, nevroloji zədələrə görə yoxlanılmalıdır. Daha sonra vəziyyətdən asılı olaraq rentgen, kompüter tomoqrafiyası və maqnit rezonans tomoqrafiya üsulları ilə onurğanın təsviri aparılmalıdır. Onurğa zədələri bir çox müxtəlif bölgələrdə və onurğanın digər hissələrində sınıqlar və yaralanmalarla müşayiət oluna bilər.

Onurğa sınıqları hansı xəstəliklərdə tez-tez olur?

• Xərçəng,
• Kimyaterapiya-Radioterapiya,
• Kortikosteroid istifadəsi,
• Tiroid disfunksiyası,
• Xroniki xəstəliklər (böyrəklərin, qaraciyərin və digər orqanların xəstəlikləri),
• vitamin çatışmazlığı,
• Qeyri-adekvat və ya düzgün olmayan qidalanma,
• Həddindən artıq spirt istifadəsi.

Onurğa sınıqlarının növləri hansılardır?

Burst sınıqları: Bunlar adətən hündürlükdən yıxılma nəticəsində yaranan xəsarətlərdir. Bunlar onurğanın ön hissəsində bütün bədəni əhatə edən və onurğa kanalına qədər uzanan qırıq xətləri olan xəsarətlərdir. Bunlar onurğa beyninin zədələnmə ehtimalının sıxılma sınıqlarından daha yüksək olduğu sınıqlardır.

Sıxılma sınıqları: Osteoporoz və ya nisbətən aşağı enerjili hündürlükdən yıxılma və ya yol qəzalarında qəfil irəli əyilmə nəticəsində yaranan sınıqlar. Qaynama dərəcələri yüksəkdir. Onurğa beyni zədələnməsinə səbəb ola biləcək növlər olan Şans sınıqlarından diferensial diaqnoz qoyulmalıdır.

Şans sınıqları (təhlükəsizlik kəməri zədələri): Adətən təhlükəsizlik kəmərlərinin bədənin aşağı hissəsini bərkitməməsi və yuxarı hissəsinin yellənməsinin qarşısını almaması səbəbindən yol qəzalarında baş verir. Üst bədən qəfil irəli əyilmə səbəbindən irəli yelləndikdə, sümük boyunca irəliləyən və ən arxa hissəyə qədər uzanan sınıqlarla birlikdə fəqərənin ön hissəsində partlama sınıqları meydana gəlir. Eyni mexanizmlə bəzən yalnız diskləri və yumşaq toxumaları əhatə edən, bəzən isə həm sümük, həm də diskoligamentli strukturları əhatə edən xəsarətlər baş verə bilər. Onlar yüksək mobil qırıqlardır. Onlar onurğa beyni iflicinə səbəb ola bilər.

Sınıq-çıxıqlar və fırlanma yaralanmaları: Bu növ zədələrdə onurğada olan qırıqlar yan və ya ön və ya arxa çıxıqlarla müşayiət olunur. Bu, ən təhlükəli zədə növü və onurğa beyni iflicinin ən çox yayılmış növüdür.

Yuxarıda sadaladığımız qırıqlar daha çox boyundan aşağı hissədə olan və torakolumb bölgəsi dediyimiz qırıqlarda görülən növlərdir. Boyunda müxtəlif növlər var. Ən çox yayılmış növlər;

C1 (atlas, 1-ci boyun fəqərəsi) sınığı: Bunlar, ümumiyyətlə, Jefferson partlama sınıqları şəklində baş yıxılması nəticəsində yaranan sınıqlardır. Transvers ligament dediyimiz bağda heç bir zədə olmadıqda, ümumiyyətlə cərrahi olmayan üsullarla müalicə edilə bilər.

C2 (ox, 2-ci boyun fəqərəsi) sınığı: Ən çox görülən yaralanma növü Cəllad sınığıdır. Bu, əslində bir növ spondilolistezdir, onurğanın sürüşmə tipli zədəsidir. Bəziləri qeyri-cərrahi üsullarla müalicə edilərkən, xüsusilə yaşlı insanlarda və onurğa beyni iflici riski daşıyan yaralanmalarda cərrahi həllər tətbiq edilməlidir.

Partlayış sınıqları, gözyaşardıcı sınıqlar və sınıq-dislokasiyalar daha çox C2-dən aşağı sınıqlarda olur. Bu qırıqları daha da təfərrüatlandırmaq mümkündür. Lakin bunlar ümumiyyətlə onurğa beyni iflici və uzun müddət ağrı riski daşıyan sınıqlardır və cərrahi müalicə tələb edən təhlükəli sınıqlardır. Bunlar onurğa cərrahı tərəfindən ətraflı şəkildə qiymətləndirilməli və idarə edilməli olan şərtlərdir.

Onurğa Sınıqlarının Müalicəsi

Onurğa sınıqlarının əksəriyyəti qeyri-cərrahi üsullarla müalicə edilə bilər. Bunun üçün ümumiyyətlə sınıq növündən asılı olaraq xüsusi korsetlərdən istifadə olunur. Onurğada ciddi deformasiyaya səbəb olan sınıqlarda, onurğanın əyriliyində və ya mövcud sınığa bağlı çökmənin irəliləməsi proqnozlaşdırıldıqda, onurğa beyni zədələndikdə, qeyri-stabil hesab edilən sınıqlarda, yəni cərrahi müalicə nəzərdə tutulmalıdır.

Sınıq növündən asılı olaraq cərrahi müalicədə istifadə edilə bilən müxtəlif üsullar mövcuddur. Xüsusilə osteoporotik qırıqlarda və bəzən şişlərdə istifadə etdiyimiz vertebroplastika və kifoplastika üsulları sementləşdirmə dediyimiz sınıq fəqərənin polietilmetakrilat materialla doldurulması ilə həyata keçirilən üsullardır. Tez-tez istifadə olunan digər üsul, vintlər və çubuqlar adlanan xüsusi çubuqlar istifadə edərək, onurğanın ön və ya arxa hissəsindən açıq və ya qapalı şəkildə edilə bilən fiksasiya üsuludur. Sınığın formasından asılı olaraq bəzən əlavə xüsusi və mürəkkəb qabaqcıl müdaxilələr tələb oluna bilər.

Onurğa Sınığı Əməliyyatından Sonra

Xüsusi bir vəziyyət yaranmadıqda, əməliyyatdan sonrakı sınıqların növündən asılı olaraq xəstələr 1-3 gün ərzində əməliyyatdan sonrakı əlavə zədələri olmadığı halda evə buraxıla bilərlər. Bəzi hallarda onurğa sütununun ortezlə bərkidilməsini davam etdirmək lazım gəlsə də, ümumiyyətlə, xəstənin tez bir zamanda ayağa qalxıb yeriməsi və gündəlik fəaliyyətinə tez bir zamanda başlaması arzu edilir və onun reabilitasiyası bu yolla planlaşdırılır. Xəstələr xəstəxanadan çıxdıqdan sonra adətən 3-6 həftə ərzində nəzarətli şəkildə məktəbə və ya işə qayıdaraq həyatlarına qaldıqları yerdən davam edə bilirlər. 15-ci gün, 6-cı həftə, 3-cü ay. Çeklər 6 ay və 1 il müddətində aparılır. 6-cı həftədən başlayaraq sadə məşqlər, 3-cü aydan başlayaraq təmassız idman növləri, 6-9-cu həftə. Onlar ay ərzində demək olar ki, bütün əməliyyatdan əvvəlki fəaliyyətlərə qayıda bilərlər. Ancaq onurğa cərrahının lazım bildiyi təqdirdə bu dövrlər dəyişdirilə bilər.

Sizin sağlamlığınız mənim naliyyətimdir!

Neyrocərrah Bəhruz Eyvazov