Fəqərəarası disk yırtığı (prolaps/disk prolapsası) fəqərəarası diskin gel nüvəsinin bir hissəsinin diskin həlqəsindən kənara çıxmasıdır. Onurğada 23 fəqərəarası disk var, onlar fəqərələr arasında tampon rolunu oynayır, yəni təsirləri yatırırlar. Bu disklər yumşaq jele kimi nüvədən və lazımi gücü təmin edən lamelləri olan möhkəm xarici halqadan ibarətdir. Daimi yanlış və ya ağır yüklər və yaşlanma ilə əlaqədar aşınma səbəbindən xarici halqada elastikliyin itirilməsi və kiçik yırtıqlar meydana gəlir.

Beləliklə, gel nüvəsinin bir hissəsi halqadan sızaraq onurğa kanalına daxil ola bilər. Çıxıntıdan fərqli olaraq, gel nüvəsinin qabarıq hissəsi birbaşa sinir kökünə təzyiq yaradır . Daha yüngül fəqərəarası disk yırtıqları prolaps, daha ağır və ya daha böyük olanlara isə sekvestr deyilir.

Ümumiyyətlə, fəqərəarası disk yırtığı onurğa sütununun istənilən yerində baş verə bilər. Bununla belə, daha çox bel belində baş verir - tibbdə bel disk yırtığı və ya fəqərəarası disk yırtığı deyilir. Daha nadir hallarda boyun onurğasında, hətta daha nadir hallarda döş qəfəsində müşahidə edilir.

Statistikaya görə, Almaniyada əhalinin təxminən 80 faizi təsadüfi, təxminən 40 faizi isə təkrarlanan bel ağrısından əziyyət çəkir. Xəstələrin əksəriyyəti 45-55 yaş arasındadır. Qadınlarda fəqərəarası disk yırtığı kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir.

Fəqərəarası disk yırtığı necə yaranır? Ən Ümumi Səbəblər

Fəqərəarası disk yırtığı necə baş verir? Fəqərəarası disk yırtığının meydana gəlməsində bir çox faktorlar rol oynayır. İlk öncə bunu söyləməliyik: Fəqərəarası disk yırtığından sonra illərdir davam edən və yaşlanmaya bağlı olan fəqərəarası disk aşınması var. Heç kimə sirr deyil ki, fəqərəarası disklər yaşla qocalır. Bu disk üçün yaxşı bir şey deyil - bu halda, intervertebral disk elastikliyini itirir və daha az su saxlaya bilir. Fəqərəarası disk halqasının qırılma riski, yəni fəqərəarası disk yırtığı riski artır.

Fəqərəarası disklərin xoşlamadığı əlavə yüklərlə bu risk daha da artır. Buna misal olaraq bir tərəfdən artıq çəki, digər tərəfdən hərəkətsizlik göstərilə bilər. Duruş pozğunluqları da mənfi təsir göstərir və ağır yükləri qaldırmaq tamamilə zəhərli təsir göstərir. Bu cür həddindən artıq yüklənmə nəticəsində fəqərəarası disk yırtığının mümkün baş verməsi kəskin nəticə kimi görünsə də, əslində bu, yavaş-yavaş gedən prosesin nəticəsidir. Əgər genetik meyl varsa, daha gənc yaşlarda fəqərəarası disk yırtığı baş verə bilər. Bundan əlavə, birləşdirici toxuma zəifliyi də buna səbəb ola bilər.

Simptomlar - Fəqərəarası disk yırtığının simptomları hansılardır?

Fəqərəarası disk yırtığı səbəbindən sinir köklərinin həddindən artıq stimullaşdırılması varsa, müxtəlif simptomlar müşahidə olunur - fəqərəarası disk yırtığının yerindən asılı olaraq. Bəzən intervertebral disk yırtığı ilkin simptomlara malikdir. Belə ki: Bir həftədən çox bel nahiyəsində kəskin ağrılar yaşayan və ağrıları ayaq və qollarına əks olunan insanlar mütləq həkimə müraciət etməlidirlər. Şübhəli hallarda, tibbi yardım axtarmaq üçün gecikməkdənsə, erkən hərəkət etmək daha yaxşıdır!

Fəqərəarası disk yırtığının üç növü var - bel yırtığı, boyun bel yırtığı və torakal bel yırtığı.

Semptomlar ən çox beldən paylanır, çünki bədən çəkisi onurğalara və fəqərəarası disklərə ən çox təzyiq göstərdiyi yerdir. Bel bölgəsində meydana gələn fəqərəarası disk yırtığı hallarında kəskin ağrılar və/yaxud uyuşma və ya karıncalanma və elektrik cərəyanı kimi hissiyyat pozğunluqları hiss olunur, əsasən arxa bölgədə ayaqlara və hətta ayaqlara yayılır. Hər bir hərəkət ağrını gücləndirir, buna görə də xəstələr ümumiyyətlə rahatlama duruşunda yatırlar (yanlış duruş). Asqırma və öskürək də bel ağrısını artırır. Onurğa sütununu dəstəkləyən əzələlər birdən sərtləşir və sərtləşir. Onurğa kanalını əhatə edən fəqərəarası diskin yırtığı da ayaqlarda ağrı, uyuşma və güc itkisinə, sidik kisəsi və düz bağırsağın disfunksiyasına səbəb ola bilər. Bu zaman anal və genital bölgələrdə və budun daxili hissələrində uyuşma hissi yaranır. Güc itkisi və/və ya sidik tutma pozğunluqları halında dərhal tibbi yardım axtarılmalı və kəskin müalicə aparılmalıdır!

Boyun onurğasında meydana gələn fəqərəarası disk yırtıqlarında boyun, çiyin və qol ağrıları tez-tez müşahidə edilir. Bundan əlavə, qollarda və barmaqlarda uyuşma baş verə bilər. Baş ağrısı, konsentrasiya problemləri, başgicəllənmə, tinnitus, balans pozğunluqları və ya görmə pozğunluqları da baş verə bilər. Qollarda güc itkisi fəqərəarası disk yırtığının şiddətli olduğunu göstərir.

Torakal onurğada meydana gələn intervertebral disk yırtığı çox nadirdir. Semptomlar tez-tez yanlara yayılan bel ağrısıdır. Bu cür ağrı yansımalarının tez-tez kəskin infarkt olmadığı müəyyən edilməlidir.

Diaqnoz - Fəqərəarası disk yırtığını necə sübut etmək olar?

Diaqnoz prosesi xəstə-həkim müsahibəsi ilə başlayır. Xəstələr şikayətlərini ətraflı təsvir edirlər. Onların hansı şikayətləri var? Ağrı harada əks olunur - ayaqda və ya qolda? Şikayətlər nə qədər vaxtdır var? Bu şikayətlərə nə səbəb oldu? Məsələn, öskürərkən, asqırarkən və ya hərəkət edərkən ağrı artır? Gecələr yata bilərmi? Defekasiya ilə bağlı problem varmı? Bəzən ayaqlarınız qəfil çökür? Ayaqlar bəzən ilişib qalır? Əlinizdə tutulan bir şey bəzən düşür? Hər hansı bir karıncalanma və ya uyuşma varmı? Diqqəti cəmləməkdə çətinlik, tutmada çətinlik və ya görmə pozğunluğu varmı? Daha əvvəl hansı müalicə üsullarından istifadə olunub?

Xəstə-həkim müsahibəsindən sonra ətraflı nevroloji müayinə aparılır. Bu müddət ərzində həkim refleksləri, həssaslığı, hərəkətliliyi və bəzi hallarda sinir keçirmə sürətini yoxlayır. Ağrıdan və onun əks olunduğu yerdən asılı olaraq, həkim fəqərəarası disk yırtığının baş verdiyi onurğanın səviyyəsi haqqında proqnoz verə bilər.

Anamnez zamanı peşəkar və psixososial vəziyyətlər də nəzərə alınır. Maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT) baş verən dəyişiklikləri, fəqərəarası disk yırtığını, onun ölçülərini və dəqiq yerini, artrozun olub olmadığını, aşınmanı, qeyri-sabitliyini və sinir strukturlarında dəyişiklikləri (Myelopatiya) və digər vacib məlumatları göstərir.

Hansı Müalicə Metodu Uyğundur?

Hansı müalicənin tətbiq ediləcəyinə qərar vermək böyük məsuliyyət gətirən bir qərardır və aşağıdakı amillərə əsaslanaraq verilməlidir.

1. Şikayətlər: Ağrı, hissiyat pozğunluğu, gücün azalması, sidik tutma pozğunluğu
2. Əvvəlki müalicələrin müvəffəqiyyəti və müddəti, verilən dərmanların yan təsirləri
3. Xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti: ağır ürək xəstəlikləri, qan durulaşdırıcı dərmanlar qəbul etmək?
4. Nevroloji tapıntılar: Sensor həssaslıq pozğunluqları, refleks sapmaları, motor itkiləri və ya atrofiya varmı?
5. MRT nəticələri: böyük və ya kiçik yırtıq, daralma, qeyri-sabitlik.
6. Psixososial elementlər: Peşə, karyera, qidalanma

Bu amillərə əsaslanaraq müxtəlif müalicə üsullarının üstünlükləri və mənfi cəhətləri ətraflı şəkildə araşdırılır və daha sonra yalnız simptomları deyil, həm də səbəbləri müalicə edən ən uyğun müalicə üsulları tövsiyə edilir, beləliklə ağrıları daimi müalicə edir və daimi geri dönməz sinir zədələnməsinin qarşısını alır.

Fəqərəarası disk yırtığından sonra nə etmək lazımdır?

Əvvəllər fəqərəarası disk yırtığı olan insanlara hərəkətsiz qalmaları və yataqda qalmaları deyilirdi. Bu gün bu, yalnız müstəsna hallarda tövsiyə olunur.

Bu səbəbdən artıq xəstələr dərhal fizioterapiyaya başlayırlar. Xəstələr tibbi məşqlər, masajlar, akva gimnastikası və kürəyinə uyğun idman növləri ilə onurğadakı yükü azaldırlar. Əlbəttə ki, arxa və disklərə həddindən artıq gərginlik verən hərəkətlər qadağandır; yəni ağır yükləri qaldırmaq və ya daşımaq, təmizləmək üçün əyilmək və ya bağda çapa çəkmək

Sizin sağlamlığınız mənim naliyyətimdir!

Neyrocərrah Bəhruz Eyvazov