Bel yırtığı – Neyrocərrah Bəhruz Eyvazovla MÜSAHİBƏ/ VİDEO

Bel yırtığı – müasir dövrün yayılmış onurğa problemlərindən biridir. Bu diaqnoz hər il minlərlə insana qoyulur və əgər vaxtında tədbir görülməzsə, həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Bel ağrılarının səbəbi kimi tez-tez rast gəlinən fəqərəarası disk yırtığı haqqında ətraflı və dolğun məlumat almaq məqsədilə neyrocərrah Bəhruz Eyvazov ilə söhbətləşdik. Mütəxəssisimiz bu sahədə pasiyentlərin ən çox verdiyi sualları cavablandırır, xəstəliyin yaranma səbəbləri, əlamətləri, müalicə və profilaktikası ilə bağlı dəyərli fikirlərini bölüşür.

Jurnalist: Bəhruz doktor, ilk olaraq izah edin: bel yırtığı nədir və necə yaranır?

Bəhruz Eyvazov: Bel yırtığı – yəni fəqərəarası disk yırtığı – onurğada yerləşən fəqərə disklərinin strukturunun zədələnməsi və funksional pozğunluğu nəticəsində meydana gələn bir problemdir. Onurğamız boyun, döş və bel hissələrindən ibarətdir və hər fəqərə bir-birinin üzərində yerləşən sümük quruluşlardır. Bu fəqərələrin arasında isə elastik quruluşlu fəqərəarası disklər yerləşir. Disklər əsasən iki hissədən ibarətdir: xarici hissə olan anulus fibrozus (lifli halqa) və daxili hissədə yerləşən, jelə bənzər nukleus pulposus maddəsi.

Bu disklər onurğaya elastiklik və hərəkət imkanı verməklə yanaşı, sarsıntıları və təzyiqləri amortizasiya edən bufer rolunu oynayır. Lakin zaman keçdikcə – xüsusən də yaşla əlaqədar degenerativ proseslər, fiziki yüklənmələr, düzgün olmayan oturuş və ya travmalar nəticəsində diskin xarici lifli halqasında zəifləmə və ya yırtılma baş verir. Nəticədə, daxili jeləbənzər maddə bu zəif hissədən çölə doğru yer dəyişərək, onurğa beyni və ya oradan çıxan sinir kökcüklərinə təzyiq göstərir.

Bu təzyiq isə özünü bel ağrısı, ayaqlara yayılan ağrı (siyatik ağrı), keyimə, iynələnmə hissi, əzələ zəifliyi, bəzi hallarda isə hərəkət və hissiyyat məhdudiyyətləri ilə büruzə verir. Əgər yırtıq sinir kökcüyünü güclü sıxarsa, pasiyentdə sidik-ifrazat sistemində pozuntular və ciddi hərəkət məhdudiyyətləri də meydana çıxa bilər. Bel yırtığı ən çox bel nahiyəsində (lumbal fəqərələr arasında) baş verir və bu zonada yerləşən sinir ucları aşağı ətraflara yönəldiyindən, ağrı çox zaman bud, baldır və daban hissəsinə qədər yayıla bilir. Bu səbəbdən bel yırtığı sadəcə lokal bel ağrısı deyil, ümumilikdə insanın hərəkət qabiliyyətini və həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə aşağı salan bir problemə çevrilə bilər.

Jurnalist: Bu problem daha çox kimlərdə və hansı yaş dövrlərində müşahidə olunur?

Bəhruz Eyvazov: Bel yırtığı daha çox 30-50 yaş arasında olan insanlarda müşahidə olunur və bu yaş qrupu risk qrupunu təşkil edir. Bunun bir neçə əsas səbəbi var. Əvvəla, bu yaşlarda insanın fəqərəarası disklərində yaşla əlaqədar degenerativ dəyişikliklər başlayır. Disklərin elastikliyi azalır, lifli halqa zəifləyir, və beləliklə, yırtıq əmələ gəlməsinə zəmin yaranır. Fiziki ağır işlə məşğul olan şəxslərdə risk daha yüksəkdir, çünki davamlı olaraq ağır yüklərin qaldırılması, əyilmə, bükülmə kimi hərəkətlər disklərə artan təzyiq göstərir və onların zədələnmə ehtimalını artırır. Bu səbəbdən inşaat işçiləri, yükdaşıyanlar və ya uzun müddət fiziki işdə çalışan digər peşə sahibləri daha çox risk altındadırlar.

Bundan başqa, düzgün oturma vərdişlərinin olmaması və yanlış qaldırma texnikası da disklərin zədələnməsində mühüm rol oynayır. Məsələn, əyilərək deyil, dizlərdən bükülərək yükləri qaldırmaq lazımdır ki, bel və fəqərəarası disklərə təzyiq minimuma ensin. Oturarkən isə düzgün postur saxlanılmaması – uzun müddət əyilmiş, kürəyi əyrilmiş və ya qoltuqaltı dəstəksiz vəziyyətdə olmaq bel və onurğa üçün zərərli olur. Artıq çəki isə əlavə yük kimi fəqərəarası disklər və onurğa sütununa təzyiqi artırır. Bu da yırtığın daha tez yaranmasına səbəb olur. Belə ki, artıq kilo bədən strukturuna uyğun olmayan yük yaradır və bu, disklərin deformasiya olunmasına, sürətli degenerasiyasına gətirib çıxarır.

Bununla yanaşı, oturaq həyat tərzi və az hərəkətli yaşam tərzi də risk faktorlarından biridir. Müasir həyatın tələbləri səbəbindən bir çox insan gününün böyük hissəsini oturaraq keçirir – ofis işçiləri, sürücülər, tələbələr və s. Hərəkətsizlik, əzələ tonusunun zəifləməsi və bel ətrafı əzələlərin möhkəmliyinin azalması nəticəsində bel nahiyəsi daha həssas olur. Bu da fəqərəarası disklərə əlavə təzyiq yaradır və onların zədələnmə riskini artırır. Ümumiyyətlə, bel yırtığından qorunmaq üçün düzgün həyat tərzi seçmək, müntəzəm fiziki fəaliyyətlə məşğul olmaq, çəkiyə nəzarət etmək və ağır fiziki iş zamanı düzgün texnikanı tətbiq etmək çox vacibdir. Bu qaydalara riayət etməmək isə yırtığın yaranma ehtimalını ciddi artırır və nəticədə uzunmüddətli müalicə və bəzən cərrahi müdaxilə tələb edən problemlərə yol açır.

Jurnalist: Bel yırtığının əsas əlamətləri hansılardır?

Bəhruz Eyvazov: Əlamətlər yırtığın yerindən və sinirlərə olan təzyiq səviyyəsindən asılıdır. Ən tipik əlamətlər bunlardır:

• Bel nahiyəsində davamlı və ya zaman-zaman artan ağrılar;

• Ayaqlarda keylik, qarışqa gəzməsi hissi və ya zəiflik;

• Bəzi hallarda oturub-durma, yerimə və ya ayaqda qalma çətinliyi;

• Ağrı bir aya doğru yayılırsa, bu artıq siyatik sinirə təzyiqin göstəricisi ola bilər.

Jurnalist: Müalicə necə aparılır? Mütləq əməliyyat lazımdırmı?

Bəhruz Eyvazov: Əksər hallarda konservativ, yəni qeyri-cərrahi müalicə ilə nəticə almaq mümkündür. Buraya dərman müalicəsi, fizioterapiya, manual terapiya, masaj və həyat tərzi dəyişikliyi daxildir. Ancaq bu müalicələrə baxmayaraq 4-6 həftə ərzində ciddi irəliləyiş müşahidə olunmazsa və ya sinir təzyiqi artaraq əzələ iflicinə və ya sidik saxlamama kimi problemlərə səbəb olarsa, o zaman cərrahi müdaxilə qaçılmaz olur.

Jurnalist: Əməliyyatla bağlı pasiyentlər arasında qorxu var. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

Bəhruz Eyvazov: Bəli, bel yırtığı diaqnozu qoyulduqda, pasiyentlərin bir çoxu əməliyyat və müalicə prosesindən qorxuya düşürlər. Bu qorxu tamamilə başa düşüləndir, çünki onurğa cərrahiyyəsi əvvəllər böyük və riskli müdaxilələr hesab olunurdu. Lakin müasir neyrocərrahiyyə sahəsində əldə olunan böyük inkişaflar sayəsində, bel yırtığının müalicəsi üçün tətbiq olunan üsullar artıq tamamilə fərqlidir və çox daha təhlükəsizdir.

Xüsusilə mikrocərrahi və endoskopik texnologiyalar bu sahədə inqilabi yeniliklər hesab olunur. Mikrocərrahiyyə sayəsində ən incə alətlər və yüksək dəqiqlikli mikroskop vasitəsilə onurğa bölgəsində olan problemli nahiyəyə minimal invaziv müdaxilə edilir. Bu üsulda böyük kəsiklərə ehtiyac olmur, ətraf toxumalara və sinirlərə zərər vermədən, yırtıq diskin təsir etdiyi nahiyə dəqiq şəkildə aradan qaldırılır. Endoskopik cərrahi isə daha da az travmatik yanaşmadır. Bu üsulda çox kiçik dəliklərdən xüsusi endoskoplar daxil edilir və xüsusi kameralar vasitəsilə problemli sahə ekranda görüntülənir. Cərrah bu görüntü əsasında yırtığı aradan qaldırır. Belə müdaxilə minimal qan itkisi ilə, ağrının daha az olması və əməliyyatdan sonra daha sürətli bərpa ilə nəticələnir.

Bu müasir üsulların əsas üstünlüklərindən biri reabilitasiya müddətinin çox qısa olmasıdır. Ənənəvi açıq cərrahi əməliyyatlarla müqayisədə, mikrocərrahi və endoskopik müdaxilələrdən sonra pasiyentlər çox tez ayağa qalxa, gündəlik fəaliyyətlərinə dönə bilirlər. Bu, həmçinin xəstəxanada qalma müddətinin azalması, iş qabiliyyətinin tez bərpası və ümumi həyat keyfiyyətinin yaxşılaşması deməkdir. Əməliyyat sonrası çoxlu sayda pasiyentlər əvvəlki ağrısız və aktiv həyatlarına tamamilə qayıdırlar. Onlar fiziki fəaliyyətlərini maneəsiz davam etdirir, iş və sosial həyatlarına yenidən qatılırlar. Bu da müalicənin effektivliyini və müasir neyrocərrahiyyənin uğurunu açıq şəkildə göstərir. Bel yırtığı diaqnozu qoyulan hər bir şəxsin müasir texnologiyalar və təcrübəli mütəxəssislər sayəsində həm ağrılardan azad olmaq, həm də sağlam həyatına dönmək imkanı yüksəkdir. Əsas odur ki, vaxtında müayinə və düzgün müalicə seçilsin.

Jurnalist: Bel yırtığından qorunmaq üçün nə məsləhət görərdiniz?

Bəhruz Eyvazov: Profilaktika çox vacibdir. Gün ərzində düzgün oturmaq, çəkiyə nəzarət etmək, bel əzələlərini gücləndirən idman hərəkətləri ilə məşğul olmaq və ağır əşyaları düzgün texnika ilə qaldırmaq vacibdir. Eyni zamanda, oturaq çalışanlar üçün hər 30-40 dəqiqədən bir yerindən qalxmaq və az da olsa hərəkət etmək vacibdir.

Jurnalist: Təşəkkür edirik, çox faydalı məlumatlar verdiniz.

Bəhruz Eyvazov: Mən təşəkkür edirəm. Əgər pasiyentlərin bu sahədə sualları və ya narahatlıqları varsa, həkimə vaxtında müraciət etmələri çox önəmlidir. Gecikmiş diaqnoz, təəssüf ki, daha ağır nəticələrə səbəb ola bilər.

Göründüyü kimi, bel yırtığı problemi müasir həyat tərzi ilə birbaşa bağlıdır və onu vaxtında müəyyən edib müvafiq addımlar atmaqla ağırlaşmaların qarşısını almaq mümkündür. Neyrocərrah Bəhruz Eyvazovun da qeyd etdiyi kimi, sağlam həyat tərzi, düzgün hərəkət vərdişləri və erkən diaqnoz bu xəstəliklə mübarizədə əsas açarlardır. Əgər siz də uzun müddət davam edən bel ağrısı, ayaqlarda keyimə və ya hərəkət məhdudiyyəti hiss edirsinizsə, bu əlamətləri laqeyd yanaşmayın – mütəxəssisə müraciət etməyiniz vaxtında müalicə və sağlamlığınıza qovuşmağın ilk addımı ola bilər.