Kavernoma: Müalicəsində neyrocərrahiyyənin rolu

Kavernoma, beyində və ya onurğa beyində meydana gələn, normal qan damarlarından fərqlənən və anormal şəkildə qurulmuş damar strukturlarından ibarət bir xəstəlikdir. Bu damarlar birləşərək "kavern" adlanan boşluqlar meydana gətirir. Kavernoma, əslində bir damar anomaliyasıdır və onun strukturu qeyri-adi şəkildə formalaşır. Bu damarlar, adətən sərt divarlarla əhatə olunmuş qəlfi (spongioid) quruluşda olur və qan damarlarının təbii axınını pozur. Beyin və onurğa beyində inkişaf edə bilən kavernomalar, çox vaxt heç bir əlamət göstərmədən uzun müddət simptom verməyə bilər. Lakin, bəzi hallarda, kavernoma bir sıra nevroloji problemlərə səbəb ola bilər. Qan damarları arasında olan qeyri-normal əlaqələr, nöbetlər, baş ağrıları, sinir impulslarının pozulması, bəzən isə motor funksiyaların itirilməsi kimi müxtəlif əlamətlərə yol aça bilər. Kavernomanın ən təhlükəli tərəfi, damarların partlaması və qanaxma riskidir, bu da daha ciddi nevroloji pozuntulara səbəb ola bilər.

Bu patologiya serebral kavernoz malformasiya (Cavernous Angioma, Cavernous Malformation) adlanır və adətən simptomlar verməsə də, bəzi hallarda səhhətə ciddi təsir edə bilər.

Kavernomanın səbəbləri

Kavernomanın konkret yaranma səbəbləri hələ tam şəkildə araşdırılmamışdır, lakin bir sıra amillər bu xəstəliyin yaranmasına səbəb ola bilər və risk faktorları kimi qəbul edilir. Bu amillər arasında genetik faktorlar, damar strukturlarındakı anadangəlmə defektlər və radiasiya məruz qalma kimi faktlar mühüm rol oynayır.

Genetik faktorlar
Kavernomanın yaranmasında genetik faktorlar əhəmiyyətli bir rol oynaya bilər. Xəstəlik bəzi hallarda ailəvi olaraq ötürülə bilər və bu, irsi genetik mutasiyalarla əlaqəli ola bilər. Xüsusilə Cavernous Angioma kimi bilinen genetik sindromlar bu anomaliyanın ortaya çıxmasına səbəb ola bilər. Bu hallarda, xəstənin yaxın ailə üzvlərində də kavernoma təsadüf edilə bilər. Genetik testlər vasitəsilə, kavernomanın irsi olub-olmaması və nəzarət edilə biləcək risk faktorları müəyyən edilə bilər.

Damar anomaliyaları
Kavernomanın yaranmasının digər bir mümkün səbəbi damar strukturlarında olan anadangəlmə defektlərdir. Bu anomaliyalar doğuşdan mövcud ola bilər və beyində və ya onurğa beyində damarların düzgün inkişaf etməməsi ilə nəticələnə bilər. Normalda damarlar təbii olaraq düzgün formaya sahib olur və qan axışı üçün səmərəli bir şəbəkə yaradır. Lakin, kavernoma inkişaf etdikdə damarlar qeyri-adi şəkildə formalaşır və bu da qan axışının pozulmasına və patoloji damar klasterlərinin yaranmasına səbəb olur.

Radiasiya məruz qalma
Radiasiya da kavernomanın yaranmasında rol oynayan bir digər risk faktorudur. Xüsusilə uşaqlıq dövründə və ya gənc yaşlarda radiasiya terapiyasına məruz qalan insanlarda kavernomanın inkişaf ehtimalı arta bilər. Radiasiya, hüceyrə strukturunda və genetik materialda dəyişikliklərə səbəb ola bilər, bu da damarların anormal şəkildə inkişaf etməsinə səbəb ola bilər. Belə bir vəziyyət xüsusilə uşaq yaşlarında daha ciddi nəticələrə yol aça bilər, çünki uşaqların inkişaf edən beyin strukturları radiasiyaya daha həssas ola bilər. Bu səbəbdən, radiasiya terapiyası tətbiq olunan xəstələrdə uzun müddət ərzində izləmə və mütəxəssis məsləhəti vacibdir.

Kavernomanın əlamətləri

Kavernomalar bəzə hallarda uzun müdət simptomsuz qala bilər. Lakin, xəstədə aşağıdakı simptomlar meydana gələ bilər:

• Epileptik tutmalar - Bu, kavernomanın beyində yaratdığı sinir impuls pozğunluqlarına görə baş verə bilər.

• Baş ağrıları - Xüsusilə sübh vaxtları şiddətli baş ağrısı.

• Nəzarət edilə bilməyən nevroloji problemlər - Tarazlıq itkisi, nitq pozğunluğu, uyuşma.

• Görə çatışmazlıqlar - Görə darlığı və ya ikili görüntülər.

Kavernomanın diaqnostikası

Diaqnostika üçün aşağıdakı müdaxilələr vacibdir:

• Maqnit rezonans tomoqrafiya (MRT) - Kavernomanın ən effektiv təyin edilmə metodudur.

• Kompüyuter tomoqrafiya (KT) - Xüsusilə qanaxma hallarında istifadə edilir.

• Genetik testlər - Xəstədə irsi faktoru müyən etmək üçün aparılır.

Müalicə üsulları

Kavernomanın müalicəsində neyrocərrahiyyənin rolu olduqca vacibdir.

Konservativ müalicə:

• Simptomsuz kavernomalarda izləmə taktikaları tətbiq edilir.

• Epileptik tutmaları idarə etmək üçün anti-epileptik dərmanlar verilir.

Cərrahi müdaxilə:

Cərrahi müdaxilə şidrətli simptomlar varsa, qanaxma riskinə görə şərti olaraq dəyərləndirilir:

• Mikrocərrahi rezeksiya - Kavernomanı tamamilə beyin toxumasından ayırmaq üçün edilir.

• Stereotaktik radio cərrahiyyə - Kiçik ölçülü, dərin nahiyələrdə olan kavernomalar üçün istifadə edilir.

Kavernoma xəstəliyinin müalicəsində, xüsusilə cərrahi müdaxilələr sonrası bəzi ciddi fəsadlar yarana bilər. Bu fəsadlar həmçinin xəstənin ümumi sağlamlığına, əməliyyatın gedişatına və cərrahın təcrübəsinə bağlı olaraq dəyişə bilər. Əməliyyatdan sonra ən çox rast gəlinən fəsadlar bunlardır:

1. Qanaxma riski

Kavernomanın müalicəsində ən böyük fəsadlardan biri qanaxmadır. Kavernomalar, damarların qeyri-normal şəkildə birləşməsi nəticəsində yaranan, qanla dolmuş, bəzən də qəlfi strukturları olan boşluqlardır. Bu damarlar bəzən zədələndikdə və ya əməliyyat zamanı müdaxilə edildikdə, qanaxma baş verə bilər. Qanama, beyində və ya onurğa beyində ciddi zərərlərə yol aça bilər, xüsusilə böyük və dərin kavernomalarla bağlı əməliyyatlarda risk yüksəkdir. Bu qanaxmalar sinir hüceyrələrinə zərər verə bilər və nəticədə nöroloji problemlər yarana bilər. Qanaxma riski xüsusilə kavernomanın yerləşdiyi bölgə ilə əlaqədar olaraq daha yüksək ola bilər.

2. Yenidən epilepsiya tutmaları

Kavernomalar bəzən beyindəki sinir impulslarını pozaraq epileptik tutmalara səbəb ola bilər. Cərrahi müdaxilə sonrası, əgər beyin toxumasına zərər dəyərsə və ya əməliyyat zamanı beyin sahələrindəki funksional strukturlar təzyiqə məruz qalarsa, xəstə yenidən epilepsiya tutmaları yaşayabilir. Bu tutmalar bəzən daha güclü və tez-tez ola bilər. Epileptik tutmaların təkrarlaması, həm də əməliyyatdan sonra xəstənin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. Əgər xəstə əvvəlki dövrdə epileptik tutmalar keçirməmişsə, cərrahiyyə sonrası yeni tutmaların yaranması ciddi bir vəziyyət ola bilər və müalicə tələb edir.

3. Beyin toxumasına zərər

Beyin toxumasına zərər, kavernomanın cərrahi müalicəsi zamanı ən çox rast gəlinən fəsadlardan biridir. Əməliyyat zamanı kavernomanın yerləşdiyi bölgənin yaxınlığında olan sağlam beyin toxumalarına zərər yetə bilər. Bu, beyin funksiyalarının pozulmasına, yəni motor bacarıqların itirilməsinə, nitq çətinliklərinə, görmə problemlərinə, yaddaş pozğunluqlarına və digər nevroloji fəsadlara yol aça bilər. Beyin toxumasının zədələnməsi, xüsusilə böyük və mürəkkəb kavernomalarda, cərrahi müdaxilənin məqsədini çətinləşdirə bilər. Həmçinin, zədələnmiş toxuma ətrafındakı sinir hüceyrələrinin funksiyasını bərpa etmək zaman alıcı bir proses ola bilər.

Cərrahi əməliyyatın riskləri və fəsadları hər bir xəstə üçün fərqli ola bilər. Bu səbəbdən, əməliyyatdan əvvəl xəstə ilə yanaşı həkim də potensial risklər və fəsadlar haqqında ətraflı şəkildə müzakirə etməlidir. Həmçinin, əməliyyatdan sonra xəstənin mütəmadi olaraq izlənməsi və nevroloji vəziyyətinin diqqətlə monitorinq edilməsi vacibdir.

Tez-tez verilən suallar (FAQ)

1. Kavernoma xərçəngdirmi? Xeyr, kavernoma xoşxassəli damar anomaliyasıdır.

2. Kavernoma irsidir? Bəzi hallarda genetik faktorlara bağlı ola bilər.

3. Kavernoma ölçəyi artırsa, nə etmək lazımdır? Daimi izlənilmə və mütəxəssisə məsləhət etmək vacibdir.

Kavernoma, ciddi simptomlar verdikdə həyata təsir edə bilən nevroloji pozğunluqdur. Neyrocərrahiyyə müdaxilələri ilə müalicə olunaraq şəxsin normal həyata qovşulması mümkündür. Dəqiq diaqnoz və vaxtında müalicə aparıldıqda, xəstənin yaşam keyfiyyəti artırıla bilər.

Sizin sağlamlığınız mənim naliyyətimdir!

Neyrocərrah Bəhruz Eyvazov