Onurğa Xəstəlikləri (Spondiloliz və Spondilolistez)

Onurğa fəqərələri adlanan bir-birinə bağlı sümüklərdən ibarətdir. Yetkin insanların təxminən 5% -i bel bölgəsinin altındakı fəqərələrin yuxarı və aşağı birləşmələrini birləşdirən sümükdə inkişaf sınığı ola bilər. Bu qırıq onurğanın bir və ya hər iki tərəfində baş verə bilər. Bunlar ümumiyyətlə çox hərəkətli olan bel nahiyəsinin aşağı fəqərələrinin həddindən artıq yüklənməsi nəticəsində yaranan “stress sınıqları”dır. Bu qırıqlara "spondiloliz" deyilir. Bu sahə çox hərəkətli olduğundan, bu sınıqlar çox vaxt sağalmaya bilər. Lakin bu sınıqlar ümumiyyətlə yeniyetməlik dövründə ağrıya səbəb olsa da, yetkinlik dövründə ciddi problemlər yaratmaya bilər. Bəzi xəstələrdə sınıq səbəbiylə yuxarı fəqərələr aşağı fəqərə ilə müqayisədə irəli sürüşə bilər. Bu vəziyyətə "belin sürüşməsi" və ya "spondilolistez" deyilir. Spondilolistez, sürüşmə miqdarından asılı olaraq daha ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Bu tip sınıqlara görə bel sürüşməsi tibbi dildə "istmik spondilolistezis" adlanır və adətən S1 fəqərəsində L5 fəqərəsinin sürüşməsi kimi görülür. Bel ağrısı səbəbiylə həkimə müraciət edən xəstələrin 5-10%-nin belində sürüşmə olduğu müəyyən edilmişdir.

Bel sürüşməsinin başqa bir növü isə yaşlanma nəticəsində onurğa sütununun və ətrafdakı birləşdirici toxumaların aşınması səbəbindən ümumiyyətlə 40 yaşdan yuxarı insanlarda görülən 'bel sürüşməsi'dir. Bu problem tibb dilində "degenerativ spondilolistez" adlanır. Yaşlanma və aşınma ilə ortaya çıxan bel sürüşməsi adətən L4 fəqərəsinin L5 üzərindən irəli sürüşməsidir. Bel sürüşməsi tez-tez "stenoz" ilə müşayiət olunur.

Semptomlar hansılardır?

Stress sınıqları (spondiloliz) həmişə klinik simptomlara səbəb ola bilməz. Bəzən başqa səbəblərdən çəkilən bel rentgenlərində təsadüfən baş verə bilər. Klinik təzahürlər varsa, bunlar bel ağrısı, omba bölgəsində ağrı, bel əzələlərində gərginlik və daha nadir hallarda ayaqlarda uyuşma və ağrı (siyatik) və ayaqlarda güc itkisi kimi görünə bilər. Ağrı adətən ayaq üstə durmaq, yerimək və digər fəaliyyətlər zamanı artır, istirahət zamanı isə azalır.

Diaqnoz necə qoyulur?

Əgər həkiminiz şikayətlərinizi dinləyib sizi müayinə etdikdən sonra sizdə spondiloliz və ya isthmik spondilolistez olduğunu düşünürsə, filmlərinizi tələb edəcək. Bununla belə, stress qırıqları (spondiloliz) düz filmlərdə görünməyə bilər. Bu halda, həkiminiz hələ də sınıqdan şübhələnirsə, o, sintiqrafiya və/və ya KT tələb edə bilər. Bu müayinələrlə sınıq aşkar edilərsə, müalicənin planlaşdırılması üçün MRT lazım ola bilər. Bundan əlavə, yanlış düzülmə və ayaq ağrısı və/və ya uyuşma olan xəstələrdə onurğa beyni və sinirləri qiymətləndirmək üçün MRT lazım ola bilər. Əgər istmik spondilolisteziniz varsa, onun şiddəti sürüşmənin miqdarından asılı olaraq 1-ci dərəcədən 4-cü dərəcəyə qədər müəyyən ediləcək. Degenerativ spondilolistezisin diaqnozu üçün adi greftlər və MRT müayinəsi ilə qiymətləndirmə aparılacaq. Bu tip bel disklərində sintiqrafiya və KT adətən lazım olmaya bilər.

Müalicə üsulları hansılardır?

Şikayətləriniz yalnız bel ağrısıdırsa, sürüşməniz şiddətli deyilsə və həkiminiz müayinə və müayinələri zamanı ciddi sinir sıxılması və ya zədələnməsini nəzərə almırsa, ilk olaraq seçiləcək müalicə üsulu qeyri-cərrahi müalicə üsullarıdır. Bu üsullar aşağıdakılardan biri və ya bir neçəsi ola bilər: istirahət, ağrıkəsicilər və iltihab əleyhinə preparatlar, müvəqqəti korsetdən istifadə və fiziki müalicə. Ağrınız davam edərsə, seçilə biləcək başqa bir üsul sınıq sahəsinə və fəqərələri birləşdirən oynaqlara (faset oynaqları) steroid və regional ağrıkəsici inyeksiyalar ola bilər. Əgər bel ağrısı ilə yanaşı sinir sıxılması səbəbindən ayaq ağrısı və uyuşma varsa, epidural və ya foraminal inyeksiyalar əlavə edilə bilər. Stress sınığı (spondiloliz) ağrısı adətən bu müalicələrlə yaxşılaşır. Lakin bu xəstələrdə sınığın tam birləşməsi həmişə baş verə bilməz. Ağrı azaldıqdan sonra sınığın birləşməməsi təhlükə yaratmır. Ümumiyyətlə, bu xəstələrdə yaşlı yaşlarda ciddi sürüşmə gözlənilmir. Ancaq bu xəstələrin zaman-zaman rentgen müayinəsi ilə izlənilməsi lazım ola bilər.

Nə vaxt cərrahi müalicə tələb oluna bilər?

Qeyri-cərrahi müalicə üsulları ilə şikayətləri düzəlməyən xəstələrdə cərrahi müalicə lazım ola bilər. Eyni zamanda, sürüşmə nəticəsində onurğa beyninin sıxılması varsa və bu ciddi nevroloji pozğunluqlara (ayaq düşməsi, sidik qaçırma) səbəb olarsa, erkən cərrahi müdaxilə də tələb oluna bilər. Spondiloliz üçün iki növ cərrahi müalicə var. Bunlardan birincisi xarab olan ərazinin təmiridir. Başqa bir üsul spinal füzyondur. İstmik spondilolistez üçün üstünlük verilən cərrahi üsul spinal birləşmədir. Eyni zamanda, onurğa beyni sıxılması varsa, onu aradan qaldırmaq üçün təzyiqə səbəb olan bölgələr təmizlənir. Əməliyyat öndən, arxadan və ya hər iki tərəfdən edilə bilər. Bərkitmə materiallarından istifadə edilə bilər. Əməliyyatdan sonra yaxşı bir reabilitasiya proqramı ilə bərpa baş verir.

Sizin sağlamlığınız mənim naliyyətimdir!

Neyrocərrah Bəhruz Eyvazov