Onurğanın sağa və ya sola əyilməsi ilə səciyyələnən skolioz günümüzün ümumi ortopedik problemidir. İnsanlar hərəkət məhdudluğu və xəstəliyin müxtəlif simptomları səbəbindən gündəlik həyatlarında çətinliklərlə üzləşə bilərlər. Əyrilik dərəcəsi dəyişən bu xəstəliyin müalicəsi dərəcə və əlamətlərə uyğun olaraq planlaşdırılır. Onurğa əyriliyi fiziki müalicə, skolioz məşqləri və cərrahi müdaxilələrlə müalicə edilə bilər.

Ortopedik bir xəstəlik olan onurğa əyriliyi tək başına və ya kifoz və ya donqar ilə baş verə bilər. Skoliozun səbəbləri tam olaraq bilinməsə də, serebral iflic kimi pozğunluqlar səbəbindən baş verə bilər. Bununla belə, anadangəlmə və ya qazanılmış skolioz vitamin çatışmazlığı, şəkərli diabet, onurğa zədələri, infeksiyalar və irsi faktorlardan da yarana bilər.

Doğuş zamanı və ya daha sonra ortaya çıxa bilən skolioz hər yaşda insanı təsir edə bilər. Ancaq adətən yeniyetməlik dövründə baş verir. Arxada qabarıqlıq, çiyin və ombanın asimmetrik duruşu kimi simptomlar skoliozun başlanğıcda aşkarlanmasında təsirli olur.

Skolioz xəstəliyinin simptomları

İlkin mərhələdə çox da açıq olmayan skolioz əlamətləri gələcəkdə müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bel ağrısı ən çox görülən simptom olduğundan, xəstələr tez-tez skolioz ağrısının necə baş verdiyini araşdırırlar. Skoliozun şiddətindən və növündən asılı olaraq hər bir vəziyyətdə dəyişən skoliozun simptomları aşağıdakılardır:

• Onurğanın sağa və ya sola əyilməsi,

• Onurğada görünən əyrilik,

• Çiyinlərdə və kalçalarda asimmetriya,

• Dik durmaqda çətinlik,

• Nəfəs darlığı,

• Gəzməkdə problemlər,

• Bel və çiyin ağrıları,

• Geyimlərin bədənə uyğun gəlməməsi.

Skoliozun diaqnozu

Erkən mərhələdə diaqnoz qoyulan skolioz müalicənin çox daha müsbət nəticə verməsini təmin edir. Yeniyetmə uşaqlarda əməliyyata ehtiyac olmadan skolioza müdaxilə etmək şansı var. Yetkinlərdə skoliozun diaqnozu üçün fiziki müayinə tələb olunur. Skolioz diaqnozunda müayinə tapıntıları ilə yanaşı görüntüləmə üsullarından da istifadə edilir. Xəstələrin irəli, yan və ya arxaya əyildiyi skoliozun dərəcəsi rentgen nəticələrinə görə müəyyən edilir. Diaqnozda rentgen şüaları ilə yanaşı, maqnit rezonans (MRT) və kompüter tomoqrafiyası (KT) də istifadə olunur. MRT ümumiyyətlə ayaq və kürək nahiyələrində ağrı və bağırsaq problemləri kimi əlamətlər göstərən xəstələrdə istifadə olunur. Lakin əyrilikləri 40 dərəcədən çox olan skoliozda sümükləri və onurğa sütununu daha yaxşı görmək üçün kompüter tomoqrafiyası tələb olunur.

Skolioz adətən yeniyetməlik dövründə müşahidə edilsə də, körpələrdə də baş verə bilər. Bu səbəbdən bir çox insan körpələrdə skoliozun nədən yarandığı ilə maraqlanır. Anadangəlmə skolioz olaraq da bilinən anadangəlmə skolioz mütərəqqi olduğu üçün erkən diaqnoz böyük əhəmiyyət kəsb edir. Arxada anormal çıxıntılar, dəridə rəng dəyişikliyi və arxa nahiyədə tüklərin böyüməsi kimi əlamətlər müşahidə edilir. Eyni zamanda, körpələrdə skoliozun diaqnozu üçün görüntüləmə üsulları, xüsusilə rentgen şüaları da istifadə olunur.

Skolioz dərəcələri

Onurğanın əyrilikləri dərəcələrlə ölçülür. Xəstəliyin skolioz adlandırılması üçün əyrilik 10 dərəcə və daha çox olmalıdır. Skoliozun 10 dərəcə və ondan aşağı əyrilikləri skolioz deyil, onurğanın asimmetriyasıdır. Skolioz dərəcələri üçə bölünür: yüngül, orta və ağır. Yüngül skolioz 20 dərəcədən az əyriliklərdir. 20 dərəcə skoliozun görünüşü adətən müalicəyə ehtiyac olmadığını göstərir. Lakin əyrilikdə artım olub-olmadığını müəyyən etmək üçün xəstələr mütəmadi olaraq müayinədən keçməlidirlər. 20 ilə 40 dərəcə arasında olan əyrilər orta skolioz adlanır. Daha çox 10-15 yaş arasında diaqnoz qoyulan 20 və ya 30 dərəcə skoliozun görünüşü korset və fiziki müalicə ilə düzəldilir. Ağır skoliozda əyrilik 40 dərəcədən yuxarı olur. 40 dərəcə və yuxarı əyriliklər ağır simptomlar göstərdiyindən xəstələrin əksəriyyəti əməliyyatla müalicə olunur.

Skoliozun inkişafı nə vaxt dayanır?

Onurğa əyriliyi olan bir çox insan skoliozun inkişaf edib-etmədiyini araşdırır. Skolioz qarşısı alına bilməyən bir xəstəlik olsa da, müxtəlif müalicə üsulları və yaşa görə xəstəliyin gedişatını dayandırmaq olar. Maraqlanan məqamlardan biri də skoliozun hansı yaşda irəliləməsidir. Ümumiyyətlə gənc yaşda ortaya çıxan və yeniyetməlik dövrünün sonuna qədər davam edən skolioz yetkinlik dövründə ya tamamilə dayanır, ya da çox yavaşlayır.

Skolioz xəstələri nə etməməlidir?

Skolioz növləri və onurğa əyriliyi səbəbiylə xəstələr bəzi fəaliyyətlərdən uzaq durmalıdırlar. Xüsusilə skoliozdan əziyyət çəkən böyüklər qeyd olunan məqamlara diqqət yetirməklə daha uğurlu müalicə prosesinə sahib ola bilərlər.

Bütün skolioz xəstələrinə müntəzəm idman tövsiyə edilsə də, insanlar ilk növbədə çox ağır idman etməkdən çəkinməlidirlər. Arxa əzələlərini gücləndirən və ağrıları azaltmağa kömək edən məşqlər insanların hərəkətliliyini də artırır. Xüsusilə üzgüçülük, yoqa və pilatesin skoliozun müalicəsində təsirli olduğu düşünülür. Uzun məsafələrə qaçış və ya at sürmə kimi onurğaya təzyiq yarada biləcək gərgin idman fəaliyyətlərindən uzaq durmaq faydalıdır. Xüsusilə skolioz əməliyyatı keçirmiş insanlar travmaya səbəb ola biləcək yüksək təmasda olan idmanlardan çəkinməlidirlər.

Skolioz xəstələri gündəlik həyatlarında bəzi dəyişikliklər edərək əyriliyin artmasının qarşısını ala bilərlər. Xüsusilə çox uzun müddət masa arxasında işləmək qaçınılması lazım olan fəaliyyətlərdən biridir. Ancaq bel və bel ağrılarının artmasının qarşısını almaq üçün üzüstə uzanmamalısınız. Yatarkən çox yastıqdan istifadə etmək tövsiyə edilmir.

Skolioz Müalicəsi

Xəstələrin yaşı, əyriliyin dərəcəsi və yeri, böyüklərdə ağrının şiddəti, fiziki müayinə və görüntüləmə üsullarının tapıntıları, zamanla əyrilik dərəcəsinin artması kimi səbəblər nəzərə alınaraq planlanır. Rentgen və müayinə yolu ilə skoliozun erkən diaqnozu skolioz müalicəsinin müvəffəqiyyətini xeyli artırır.

Skoliozun müalicəsində müşahidə, korset müalicəsi, fiziki müalicə və cərrahi əməliyyat tətbiq edilir. Müalicənin ilk variantı olan müşahidə ümumiyyətlə 20 dərəcədən aşağı əyriliklər üçün tətbiq edilir və zamanla əyriliyin nə qədər artdığını göstərir. Skolioz fizioterapiya təcrübələri və cərrahiyyə xüsusilə böyüklər və daha ağır hallarda uyğun gəlir. Bununla belə, həm uşaqlarda, həm də böyüklərdə skoliozun müalicəsi üçün son çarə cərrahi əməliyyatlardır.

Skoliozun diaqnostikası və müalicəsi üçün Ortopediya şöbəsinə müraciət etmək lazımdır. Skolioz breketi onurğanın əyriliyinə nəzarət etmək üçün kiçik uşaqların və körpələrin müalicəsində istifadə olunur. Xüsusilə əyriliyin 20 ilə 40 dərəcə arasında olduğu orta dərəcəli skoliozda breket müalicəsi effektiv üsullardan biridir. Bəzi hallarda sümük inkişafı davam edən uşaqlarda 60 dərəcəyə qədər korsetdən istifadə etmək məqsədəuyğundur. Bu üsul əyriliyi düzəltməsə də, onun irəliləməsini dayandırır. Uşaqlar böyüdükcə korsetlər dəyişdirilir.

Skolioz müalicə olunmazsa nə baş verir?

Bütün digər xəstəliklər kimi, skolioz da müalicə edilmədikdə müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xüsusilə əyriliyin idarə olunmadığı və irəliləməyə davam etdiyi hallarda qabırğalar daralır və xəstələrdə nəfəs almaqda çətinlik yaranır. İnkişaf etməkdə olan uşaqlarda nəfəs darlığı kimi problemlərin qarşısını almaq üçün müvafiq müalicə vacibdir. Ancaq yüngül skoliozda ciddi sağlamlıq problemi olmadığı təqdirdə müalicə tələb olunmur. Xəstələr yalnız onurğa əyriliyinin irəlilədiyini müəyyən etmək üçün müntəzəm olaraq müayinələrə gedirlər.

Skolioz Cərrahiyyəsi

Qeyri-cərrahi üsullarla əyriliyin irəliləməsi dayandırıla bilmirsə və simptomlar davam edirsə, skolioz əməliyyatı edilir. Bu səbəbdən ağır onurğa əyriliyi olanlar skolioz əməliyyatının nə olduğunu araşdırırlar. Şiddətli ağrılar, bağırsaq funksiyalarında problemlər, əzələlərdə güc itkisi kimi əlamətlərdən şikayət edənlər üçün cərrahiyyə ən doğru müalicə üsuludur.

Onurğanın sabitləşdirilməsi əməliyyatları ümumiyyətlə inkişafını tamamlamış yetkinlərdə aparılır. Onurğanın birləşməsi; Onurğa sütununun əyriliyini düzəltmək üçün metal çubuqlar, naqillər və vintlər, eləcə də xəstələrin bədəninin bir hissəsindən götürülmüş sümüklərdən istifadə edilməsi prosesidir. Xüsusilə 10 yaşdan kiçik uşaqlarda füzyon əməliyyatı tövsiyə edilmir. Bu uşaqlarda əyriliyi dayandırmaq üçün xüsusi hazırlanmış çubuqlardan istifadə edilir. Ağciyər inkişafına mənfi təsir göstərməyən bu əməliyyat uşaqlar böyüdükcə və çubuqlar uzandıqca təkrarlanır.

Skolioz əməliyyatından sonra sağalma prosesi digər əməliyyatlara nisbətən daha uzun çəkir. İlk həftə nəzarətdə saxlanılan xəstələr 1 ay ərzində gündəlik həyatına qayıda bilər, 3-cü aydan etibarən idmanla məşğul ola bilərlər. Ortopedik cərrahiyyənin uzun və çətin əməliyyatlarından biri olan skolioz əməliyyatı orta hesabla 3-4 saat çəkir.

Skolioz əməliyyatının riskləri varmı?

Hər əməliyyat kimi, skolioz əməliyyatının da müəyyən riskləri var. Skolioz əməliyyatının riskləri arasında qanaxma, laxtalanma, yara nahiyələrində infeksiya, protezlərin düzgün yerləşdirilə bilməməsi və onurğa sinirlərinin zədələnməsi daxildir. Ayaqlarda iflic və uyuşmalara səbəb olan sinir zədələnməsi və bağırsaq funksiyaları ilə bağlı problemlər nadir risklərdir. Yara infeksiyaları antibiotiklərin istifadəsi ilə müalicə olunur. Əgər metal çubuqlar və ya vintlər düzgün yerləşdirilmirsə, xəstələr tez-tez təkrar əməliyyat keçirməli olurlar.

Skolioz məşqləri necə edilməlidir?

Onurğa əyriliyi olan insanlar tez-tez skoliozun idmanla düzəldilə biləcəyini araşdırırlar. Skoliozun müalicəsində bel hərəkətlərinin təsirli olduğunu göstərən elmi araşdırma olmasa da, skolioz məşqləri etmək əksər mütəxəssis həkimlər tərəfindən tövsiyə edilir. Skolioz idman tətbiqlərinin əsas məqsədi əzələ gücünü artırmaq və bel ağrılarını azaltmaqdır. Mütəxəssis həkimlərin təyin etdiyi hərəkətlər yaş qrupuna və skoliozun dərəcəsinə görə edilə bilər.

Yaş, məşq vaxtının təyin edilməsində çox vacib bir məqamdır. Çox kiçik uşaqlar əsas inkişaf dövründə müntəzəm olaraq idman etmək istəməyə və məşqləri dayandıra bilərlər. Buna görə də, kiçik uşaqlar üçün idman vaxtını planlaşdırarkən diqqətli olmaq lazımdır.

Skolioz xəstələri necə uzanmalıdır?

Skolioz xəstələrinə ümumiyyətlə arxa üstə yatmaq tövsiyə olunur. Bu şəkildə yatmağın ən mühüm səbəblərindən biri də onurğaya bərabər yük qoymaqdır. Bu yolla onurğa əyriliyinin irəliləməsinin qarşısı alına bilər. Skolioz xəstələri həm yan üstə, həm də arxa üstə yata bilərlər. Bu vəziyyətdə ayaqları əymək və dizin altına yastıq kimi dayaq qoymaq da xəstələr üçün faydalıdır. Üzü aşağı yatmaq məsləhət görülmür, çünki bu, arxanın düzləşməsinə səbəb olur. Döşəklər orta və ya sərt olmalıdır. Skolioz əməliyyatı keçirənlər əməliyyatdan sonra arxa nahiyələrini qorumaq üçün dəstəkləyici şinlər kimi məhsullardan istifadə edirlər. Əyriliyin irəliləməsinin qarşısını almaq və ya sağlam həyat sürmək üçün balanslı qidalanmalı və mütəmadi olaraq idmanla məşğul olmaq lazımdır.

Sizin sağlamlığınız mənim naliyyətimdir!

Neyrocərrah Bəhruz Eyvazov