Baş beyin damar (Serebrovaskulyar)xəstəlikləri.

Serebrovaskulyar xəstəlik nədir?

Serebrovaskulyar xəstəliklər beyni qidalandıran damarların tıxanması və ya qanaması ilə ortaya çıxan, ziyan görən beyin bölgəsi ilə əlaqədar olaraq klinika göstərən bir xəstəlik qrupudur.

         

Rast gəlmə sıxlığı nədir?

Serebrovasküler xəstəliklər ölüm səbəbi olaraq dünyada 3-cü sıradadır,amma şikəstlik yaradılması cəhətdən birinci sırada yer alır. Serebrovaskulyar xəstəlik sıxlığı cəmiyyətlər və cinsiyyətlər arasında fərqlilik göstərir.

Risk faktorları hnsılardır?

Risk faktorları dəyişdirilməyən və dəyişdirilən olur.

Dəyişdirilən risk faktorlarını tanımaq və bunlarla mübarizə etmək xəstəliyi qarşısını almaqda çox əhəmiyyətlidir.

Dəyişdirilməyən risk faktorları:

Yaş: İrəli yaşlarda serebrovaskulyar xəstəliklər daha tez ortaya çıxır və daha ciddi müşahidə olunur.

Cins: Kişilərdə daha sıx görülür.

Genetik faktorlar: Bəzi cəmiyyətlərdə serebrovaskulyar xəstəliklər daha sıxdır.

Dəyişdirilən risk faktorları:

Hipertoniya: Idarə altına alınmamış hipertoniya serebral damarlarda zədələnmələr, plakların meydana gəlməsi və daralmalara səbəb ola bilər. Yüksək qan təzyiqi damarların cırılmasına səbəb olaraq beyin içinə qanamalara da səbəb ola bilər. Daimi antihipertenziv müalicə və pəhriz ilə serebrovaskulyar xəstəliklərin sıxlığını əhəmiyyətli ölçüdə azaltmaq mümkündür.

Hiperlipidemiya: Qan yağlarının yüksəkliyi (xolesterol və triqliserid) serebrovaskulyar xəstəlik üçün yaxşı bilinən bir risk faktorudur. Pəhriz, məşq və bəzi vəziyyətlərdə dərmanlarla bu vəziyyətin aradan qaldırılması tələb olunur.

Şəkərli diabet: Qan şəkərinin nəzarətsiz olaraq yüksək müşahidə olunması damar strukturlarında və qan laxtalanma funksiyalarında pozulmalara səbəb olaraq serebrovaskulyar xəstəliklərə səbəb ola bilir. Yaxşı bir diabet nəzarəti çox əhəmiyyətlidir.

Aterosklerotik damar xəstəlikləri: Hipertenziv və hiperlipidemik kəslərdə sıxlıqla rast gəlinən bu vəziyyət damarda olan plakların daha irəlidəki damarlara gedərək tıxaması va ya olduğu yerdə darlık- tıxanma meydana gətirərək beynin əlaqədar bölgəsinə qan dövranının azalması və ya dayanmasına səbəb olur.

Piylənmə (köklük):

Oturaq həyat tərzi: Kafi hərəkət və məşq yoxluğunun serebrovaskulyar xəstəliklərə səbəb olduğu bilinir.

Siqaret: Serebrovaskulyar risk faktorları arasında ən geniş yayılmış səbəblərdəndir.

Alkoqol: Tez-və həddindən artıq miqdarda alınan spirt ürək ritm pozğunluğu və damar divarı zədəsinə səbəb ola bilir.

Ürək xəstəlikləri: ürək qapaq xəstəlikləri, ritm pozuqluqları,ürək çatışmazlıqları laxta meydana gəlməsi və embol ilə serebrovaskulyar xəstəliyə səbəb ola bilir.

Bəzi metabolik pozğunluqlar: Troid xəstəlikləri və homosisteinemi kimi bəzi vəziyyətlər da insult üçün risk meydana gətirir.

Klinik əlamətləri hansılardır?

Serebrovasküler xəstəlik əlamətləri beynin təsirlənən bölgəsinə görə dəyişiklik göstərir. Bu əlamətlərdən əvvəl xəbərdarlıq əlamətlər ola bilər. Bunlar bir neçə saat davam edən müvəqqəti baş gicəllənmələri, görmə itkiləri, danışma pozğunluqları, yaddaş problemləri, bədənin bir yarısında yaranan uyuşma, qarışqa gəzmə hissi, qüvvət itkisi vəziyyətləri beyin qan axınında müvəqqəti azalmaları səbəbiylə meydana gələ bilər. Bu vəziyyətdə edilən araşdırmalar serebrovaskulyar sistemdə xəstəlik düşünülsə xəstə ikinci bir hücumu önləmək üçün qoruyucu müalicəyə alına bilər.

Xəstəlik əlamətləri eynilə müvəqqəti əlamətlərdə olduğu kimi şüur pozuqluqları (xəstənin soruşulanlara cavab verə bilməməsi, ətrafındakıları tanıya bilməməsi, olduğu yeri bilməməsi, yuxuya meyl göstərməsi kimi), Danışma pozğunluqları (soruşulanlara cavab verə bilməməsi və ya soruşulanlar başa düşə bilməməsi), görmə itkiləri (xüsusilə bir tərəfi görə bilməmə şəklində) bədənin bir tərəfində duyğu itkisi və ya güc itkisi, tarazlıq itkisi şəklində ortaya çıxa bilər və bir neçə saatda dayana bildiği kimi, irəliləmə də göstərə bilər.

Bu əlamətlərə zaman zaman ürək bulanma, qusma, baş ağrısı, narahatçılıq yoldaşlıq edə bilər.

Bu əlamətləri fərq edən xəstə ya da xəstə yaxını heç gecikmədən ən qısa zamanda xəstəxanaya müraciət etməlidir!!

Serebrovaskulyar xəstəliklərin diaqnozu necə qoyulur?

Xəstəlik əlamətləri ilə müraciət bir xəstədə Serebrovaskulyar xəstəlik diaqnozu qoymaqda xəstə və xəstə yaxınlarının verəcəyi məlumat çox qiymətlidir. Bu səbəblə xəstənin yanında hadisənin inkişafını ən yaxşı bilən kəslərin olması diaqnozun daha tez qoyulmasına kömək edir.

Müayinə üsullarından Kranial tomoqrafiya ən tez-tez istifadə və diaqnoza olduqca köməkçi bir araşdırma metodudur. Bəzi xəstələrdə vəziyyətə görə kranial MRT və angioqrafiya də lazım ola bilər.

Serebrovaskulyar xəstəliklərin müalicəsi:

 

 

Xəstəliyin təsirli müalicəsi infarkt müalicəsində olduğu kimi ən sürətli şəkildə başlamalıdır. İlk üç və ya altı saatda gətirilən xəstələrdə tətbiq oluna damar tıxanıqlığının açmağa istiqamətli laxta əridici üsullar müalicədə olduqca effektli nəticələr verə bilir.

Daha gec çatan xəstələrdə isə yenə damarda tıkanıklığın qarşısını almağa istiqamətli müalicələr (heparin və törəmələri, antiaqreqant müalicələr), beyində şişkinlik(ödem) varsa bu vəziyyəti aradan qaldırmağa istiqamətli müalicələr tətbiq olunur.

Daha sonrakı mərhələdə isə xəstələrin itirdikləri funksiyalarını təkrar qazanmaları üçün reabilitasiya cəhdləri tətbiq olunur.