Onurğa zədələnməsi həmişə onurğa beyninin zədələnməsi ilə müşayiət edilmir. Bununla yanaşı, spinal kordun yaralanma riskinin həmişə mövcud olduğunu unutmamaq lazımdır. Spinal travmalarda xəstənin rentgeni çəkilib qırıq və ya qırıq-sürüşmə olmadığı göstərilənə kimi xəstənin immobilizasiyası davam etməlidir. Xüsusilə hipotenziya və tənəffüs çatışmazlığı kimi sistematik pozğunluqların qarşısını almaq üçün immobilizasiya əsasdır!

Yaralanma mexanizmini öyrənmək proqnoz üçün vacibdir

• xəstə maşından düşübmü?

• Başının üstünə düşübmü?

• Qəza anında hər hansı iflic əlamətləri varmı?

• Son zamanlarda xəstə əl, ayaqlarını oynadarkən bu funksiyaları itirmişdimi?

• Güclü asqırma, yüngül düşmə, ağır qaldırmaq hekayəsi varmı? (osteoporoz, patoloji sınıq)

Onurğa yaralanmaları yerinə görə müxtəlif olur.

1.Servikal onurğa yaralanmaları.

Servikal onurğa yaralanmaları aşağıdakı mexanizmlərin bir və ya daha çoxunun birləşməsi nəticəsində baş verir. (1) aksial yüklənmə, (2) fleksion, (3) ekstension, (4) fırlanma, (5) lateral əyilmə və (6) distraksion. Bu sahədə yaralanmalar qeyri-sabit qırıqlar, qırıq-sürüşmələr və / və ya onurğa beyni xəsarətləri ilə nəticələnmir.

2. Servikal onurğa beyin zədələnməsi

Vertebranın üst səthində ayrı bir sümük parçası yaralanmanın ekstansional tipdə olduğunu göstərir. Bu adətən sabitdir və onurğa beynə təsir etmir. Klassik gözyaşı damlası qırığında onurğanın ön-alt kənarında ayrı bir sümük parçası görülür. Onurğa cismində posterior parçacıkların olması və ya diskin onurğa kanalına doğru yerdəyişməsi sürüşmə olduğunu göstərir.

3. Torakal qırıqlar (T1-T1O)

Bu bölgədəki qırıqlar adətən hiperfleksiya nəticəsidə yaranır və bir ya da birdən çox vertebrada çökmə sınıqlarına səbəb olur. Çökmə adətən çox kiçikdir. Bu bölgədəki qırıqlar döş qəfəsinin sağlam olmasına görə sabitdir. Kifozun 30 dərəcədən çox olması halında daha çox deformasiyanın qarşısını almaq üçün daxili sabitləşdirmə lazımdır. Bu səviyyədə, onurğa beyni onurğa kanalını demək olar ki, tamamilə doldurmuşdur. Buna görə də onurğa beyin yaralanması bu səviyyədə tamdır. Deformasiya fırlanma ilə birlikdədirsə yaralanma daha çox olur.

4. Thoracolumbar qırıqlar (T11-L1)

Bu qırıqlar tez-tez kəskin hiperfleksiya və rotasiya kombinə olunmuş zədələnmələrdə olur və anstabildir. Onurğa beyin bu səviyyədə başa çatır və kauda lifləri başladığına görə sidik kisəsi və bağırsaq əlamətləri, aşağı ətraflarda müxtəlif dərəcələrdə hərəkət və duyğu itkisi baş verə bilər.

5. Lumbar qırıqlar

Bu səviyyədə qəflətən hiperfleksiya nəticəsində arxa elementlərin qırılması qeyri-sabit bel yaralanmasına gətirib çıxarır. Əvvəlki qırıqlarda görülənlərə bənzər klinik əlamətlər meydana gəlir.

6. Açıq yaralanmalar

Ən çox görülən odlu silah və ya kəsici alətlərin səbəb olduğu yaralanmalardır. Güllə onurğa kanalından keçərsə, tam nevroloji itki müşahidə olur. Həkim yaradan BOM-nin gəlib gəlmədiyini yoxlamalıdır.

Onurğa yaralanmalarında xəstənin müalicəsi ona ilk edilən tibbi yardımdan çox asılıdır. İlk yardımın əsasını immobilizasiya tutur. Xəstə vaxtında və düzgün immobilizasiya olunarsa daha az xəsarət alar və sağalma müddəti daha az olar.

İmmobilizasiya: Xəstə zədə aldığı yerdən xəstəxanaya immobilizasiyadan sonra göndərilməlidir. Xəstə immobilizasiya olunduqda neytral vəziyyətdə arxası üstə uzanmış olmalıdır, dönmə və əyilmə hərəkətlərini etməsinin qarşısı alınmalıdır. Sərt zəminlə təmasda olan dəri sahələri kiçik yastıqlarla qorunmalıdır. Təsirdən qorunmayan bölgələrdə 2 saatdan sonra dəridə dəyişikliklər başlayacaqdır. Bu vəziyyətdə ən çox ziyan görən sahələr oksiput və sakrumdur.

Lazımi onurğa immobilizasiyasının davam etdirilməsi narahat və güclü xəstələrdə xüsusi diqqət tələb edir. Bu narahatlıq ağrı, hipoksiya və ya hipotenziya səbəbi ilə, alkoqol və ya dərmanlar və ya sadəcə şəxsiyyət pozğunluğu səbəbindən ola bilər. Həkimin bu zaman diqqətli anamnez toplamalı və müayinə edib səbəbi ortaya çıxartmalı və lazımi müalicəni etməlidir. Lazım olduqda güclü sedativ dərmanlar da işlədə bilər.

İntravenöz maye: Hipovolemik şok, öncə taxikardiya və sonra bradikardiyanın ortaya çıxması ilə nevrogen şokdan fərqlənə bilər. Vasopressorlar kifayət qədər maye təchizatına baxmayaraq qan təzyiqi yüksəlməzsə istifadə edilməlidir.

Onurğa beyin yaralanması olan xəstələrə həddindən artıq maye verilməsi ağciyər ödemə səbəb olur. Sidik kateter yerləşdirilməlidir və xaric edilən sidik miqdarı ölçülməlidir.

Transfer: Stabil olmayan qırıqlar və ya müəyyən nevroloji çatışmazlığı olan xəstələr mütləq müalicə edilə biləcək mərkəzlərə göndərilməlidir. Transfer zamanı yadda saxlamaq lazım olan ən əhəmiyyətli xüsusiyyət servikal travmalarda tənəffüs funksiyasının qismən və ya tamamilə itirə biləcək olmasıdır

Doğru diaqnoz müalicənin əsas nöqtəsidir. Nevroloji şəklin daha da pisləşməsinə və ürək-damar xəstəliyi və ya tənəffüs çatışmazlığına səbəb olan əlavə travmanın qarşısını ala biləcək vəziyyətlərdən qaçınmaq lazımdır.