Baş ağrıları haqqında
Həm özümüzün dilə gətirdiyi ,həmdə ətrafdakılardan ən çox eşitdiyimiz şikayət baş ağrısıdır. Baş ağrısı başın hər hansı bir nöqtəsində başlana bilər və başın daxili hissəsi istisna olmaqla baş dərisini və üzünü əhatə edə bilər.
Müxtəlif səbəblər müxtəlif növ ağrılara səbəb olur. Bir neçə saat davam edən baş ağrısından əlavə bir neçə həftə davam edən baş ağrısı da ola bilər. Baş ağrısı növlərinə görə fərqli qruplara bölünür.
Baş ağrısı beyin və ya bədəndə hər hansı digər bir xəstəlikdən qaynaqlanırsa, bu ağrı "ikincili baş ağrısı" kimi təsnif edilir. Digər tərəfdən baş ağrısı başqa bir xəstəliyə bağlı deyil, özü bir xəstəlik kimi görünə bilər. Hər hansı bir xəstəlikdən qaynaqlanmayan baş ağrıları "birincili baş ağrısı" qrupuna daxil edilir. Hər nə qədər gündəlik həyatımızda ayrıseçkilik etmədən hamısına "baş ağrısı" desəkdə, baş ağrısının migren, gərginlik, klaster kimi müxtəlif növləri və müxtəlif səbəbləri vardır.
Birincili baş ağrıları.
Miqrenin nə səbəbdən ortaya çıxması hələ tam olaraq aydınlaşdırılmamış olsa da, bu vəziyyətdə genetik və ekoloji faktorların əhəmiyyətli bir rol oynadığı bilinir. Migren müxtəlif tətikləyicilərin təsirindən beyin damarlarının genişlənib təkrar daralmasıyla ortaya çıxan baş ağrısıdır. Qan dövranı problemlərinin və ağrı siqnallarını çatdırmaqda əhəmiyyətli bir rolu olan 5-inci beyin sinirindəki (trigeminal) dəyişikliklərin də migrenə yol açma ehtimalı üzərində durulur.
Araşdırmalar göstərir ki, serotonin və digər ağrı tənzimləyən kimyəvi maddələr migrenin meydana gəlməsinə təsir göstərə bilər. Migren zamanı, aşağı səviyyəyə düşən serotonin maddəsi trigeminal sinirin bir 'neyropeptid' molekulunu buraxmasına səbəb olan siqnal göndərir. Neuropeptidlər beyin zarına çatdıqda bu migren ilə əlaqəli baş ağrısına gətirib çıxarır.
Stress, aclıq, yuxusuzluq, şokolad və şərab kimi bəzi qida növləri, səs və ya görüntü kimi duyğu siqnalları miqrenin tətikləyiciləridir. Bəzi qadınlarda normal hormonal dalğalanmalar da migreni tətikləyir.
Gərilim tipli baş ağrısı.
Gərginlik tipi baş ağrısı boyun və baş dərisinə də yayılan bir ağrıdır. Ümumiyyətlə, başın arxasında başlanır və irəliyə yayılır. Çiyinlərin, boyunların, baş dərisinin və ya çənənin əzələlərinin sıxılması bu tip baş ağrısının başlıca səbəbidir. Ən çox qarşılaşılan baş ağrısı olan bu növdə, anksiyete, depresyon, stress ya da başın zədələnməsi, əzələ gəriliminə və baş ağrısına gətirib çıxarır.
Uzun müddət ərzində başın sabit bir şəkildə tutulması, məsələn, bir kompüterdə işləmək, gərginlik tipli baş ağrısına səbəb ola bilər. Bu tip baş ağrısının digər tətikləyicilərinə həddindən artıq efor sərfetmə, pis yuxu mövqesi, yuxusuzluq, diş qıcırdatma, halsızlıq, sinusit, göz yorğunluğu və ya vaxtında yemək yeməmə aiddir.
Bəzi qidalar da baş ağrısını tətikləyir. Köhnə pendirlər və şokoladlar bu qidalar arasındadır. Ərzaq içərisində təbii və süni maddələr baş ağrısını tətikləyə bilər. Alkoqol və baş ağrısı həmişə birlikdə yada salınır. Bunlardan əlavə məsələn qəhvə vərdişi olan bir adam, hər gün vərdiş etdiyi miqdarda qəhvə içmədiyində, qəhvənin məhrumluğu səbəbiylə baş ağrısı çəkə bilər.
Yetişkənlik dövrü
Yaxın bir zamanda ölkəmizdəki 12-18 yaş arası gəncləri ehtiva edən bir araşdırma nəticəsinə görə, bu dövrdə bir çox gəncdə gərginlik tipli və migren tipli baş ağrılarının ortaya çıxdığı görülmüşdür. Hormonal dəyişikliklərlə yanaşı, həm psixoloji, həm də ekoloji dəyişikliklərin təsirindən gənclərdə baş ağrıları artmışdır. Yetişkənlik dövrü gənclər üçün stressin çox olduğu dövrdür. Məsələn, orta məktəb dövründə imtahan stresi və intensiv tədris proqramı baş ağrısını tətikləyə bilər.
Closter Baş ağrısı
Closter baş ağrısı birdən başlayır və gecə yuxusundan insanı oyatmaq üçün kifayət qədər ağır ola bilər. Ağrı gündə bir neçə dəfə ortaya çıxır və bu vəziyyət aylarla davam edə bilər. Ağrı sonra yox olur və bir neçə ay görünmür. Bu növ ağrının dəqiq səbəbi hələ də bilinməsə də, bəzi alimlər bu vəziyyətin serotonin və ya histamin maddəsinin qəfil ifraz olunması ilə əlaqəli olduğuna inanırlar. Parlaq işıqlar, yüksək hündürlük, temperatur və fiziki yorğunluq closter baş ağrısını tətikləyə bilər. Closter baş ağrısı digər baş ağrılarından daha az yayılmışdır.
İkincili baş ağrıları
Məqalənin əvvəlində qeyd etdiyimiz kimi, ikincili baş ağrısı başqa bir xəstəliyin əlaməti olaraq görünür. Aşağıdakı siyahıda baş ağrılarına səbəb olan bəzi xəstəlikləri tapa bilərsiniz. Əgər boyun arxasından başlayan ağır və tez-tez təkrarlanan baş ağrısı yaşayırsınızsa və əvvəllər heç belə ağrı yaşanmamısınızsa bu baş ağrının altında başqa bir xəstəlik yata bilər.
Yuxarıda göstərilənə uyğun ağrı ciddi qəbul edilməli və laqeydlik edilməməlidir. Baş ağrısı ilə qusma, bulantı, bulanıq görmə və görmə pozğunluğu kimi şikayətləriniz varsa dərhal bir həkimə müraciət etməlisiniz. Erkən diaqnoz çox vacibdir, çünki ikincili baş ağrısı altında olan bəzi xəstəliklər həyati risk daşıyır!
Orta dərəcəli baş ağrılarına səbəb ola biləcək xəstəlikləri aşağıdakı kimi göstərə bilərik:
- Baş və boyun xəsarətləri
- Beyin damar xəstəlikləri
- Beyin sinir xəstəlikləri
- Beyin xəstəlikləri
- Beyin şişləri
- Beyin təzyiqinin artması
- Beyin infeksiyaları
- Sinusit
ündəlik xronik baş ağrıları
Gündəlik xronik baş ağrıları, yuxarıda göstərilən və ikincili qrup baş ağrılarına səbəb olaraq göstərilən əstəliklərin bir simptomu ola bilər. Ancaq digər bir ehtimal ki, bu ağrıların birincili qrupa da daxil ola bilər, əni hər hansı bir xəstəlikdən qaynaqlanmaya bilər. Bu vəziyyətdə, vücudunuz ağrı siqnallarına qarşı çox reaktiv olur ya da beyninizin ağrı azaldan siqnalları kifayət qədər yaxşı olmaya bilər.
Xəstəliklə əlaqəli olmayan, lakin hər gün ağrıdan şikayət edən insanların əksəriyyəti təkrarlanan baş ağrısı var, çünki onlar ağrı kəsicilərini tez-tez qəbul edirlər. Ağrı kəsicilərə həssas olan bədən, dərman qəbul buna baş ağrısı ilə cavab verir. Həftədə 3 gündən və ayda 9 dəfədən çox, ağrıkəsici dərmanlar alırsınızsa, gündəlik baş ağrısı riski vardır!
BƏHRUZ EYVAZOV MD.
neyrocərrah
